آیا جهان و تاریخ قابل تکرار است؟

از روایات استفاده می‏شود که گذشته چراغ راه آینده است، امام علی(ع) به فرزندش می‏فرماید: "از آن چه بوده، بر آن چه نبوده، استدلال کن که کارها همانند هم و نظیر یکدیگرند".منظور از سخن آن است که حوادث جهت شباهتی با هم دارند و هرگز مقصود آن نیست که هر چه در گذشته واقع شده است، صورت تمام و کمال در آینده رخ دهد.مشابهت غیر از مطابقت است. در مطابقت، هماهنگی کامل لازم است، در حالی که در مشابهت کافی است دو پدیده از جهت خاص بر هم منطبق باشند. در قرآن کریم بسیاری از سنت‏های الهی درباره حوادث و پدیده‏ها بیان شده است که در همه جوامع و اعصار به طور یکسان اتفاق می‏افتد. از همین رو وقتی به گذشته نگاه می‏کنیم، می‏توانیم کشف کنیم که چنین پدیده‏ای در آینده نیز رخ خواهد داد.
البته در جامعه‏شناسی رویکردی مطرح شده است که می‏گوید: "حوادث اجتماعی، حوادثی منفرد و غیر قابل تکرار هستند، چون امور اجتماعی محصول افعال اختیاری انسان‏هاست و شرایط اجتماعی هر روز تغییر می‏کند، پس نمی‏توان برای امور اجتماعی قانونی ثابت و یکنواخت در نظر گرفت، ولی این رویکرد صحیح نیست. علاوه بر شواهد تاریخی، مستندات نقلی و ادله شرعی نیز این ادعا را تایید نمی‏کند، مثلاً قرآن مجید می‏فرماید: "آیا گمان می‏کنید بدون آزمایش وارد بهشت می‏شوید و آن چه در گذشته اتفاق افتاده، برای شما پیش نیاید؟".
در روایات آمده است که حادثه بنی اسراییل برای شما مسلمانان نیز رخ خواهد داد، ولی معنای تکرار حوادث آن نیست که از تمام جهات مثل هم باشند، مثلاً ما مسلمان و آن‏ها از بنی اسراییل اند؛ پیامبر آن‏ها موسی و پیغمبر ما محمد(ص) است؛ آن‏ها در یک زمان بوده‏اند و ما در زمان دیگر، یعنی اگر از هر جهت مثل هم باشند، حداقل از جهت زمان عین هم نخواهند بود. و اما جهات اشتراکی در این میان وجود دارد، مثل انحراف امت موسی بعد از غیبت چهل روزه او و انحراف امت پیامبر(ص) بعد از رحلت حضرت و رها کردن امیرالمومنین(ع).  پس نظریه صحیح، نه مطابقت کامل است و نه غیر قابل تکرار بودن، بلکه تکرار حوادث در بعضی جهات صحیح است.