نصایح امام صادق(ع) خطاب به شیعیان

در روايت، امام به حق ناطق، سر حلقه اهل عرفان و اميد هر عاشق حضرت جعفر بن محمد الصادق عليهما السلام چه عاشقانه و عارفانه و چه دلسوزانه تمام بندگان خدا را به امورى عالى و مسائلى متعالى نصيحت و سفارش مى‏نمايد:

استقامت‏

در راه خدا از هر نوع حال و فعل شيطانى بپرهيز و بيا و به خاطر خير دنيا و آخرتت، در راه حضرت او براى انجام هر عمل خير و مثبتى پايدارى كن و استقامت به خرج بده و انحراف از حدود الهى را واقعاً براى خود جايز مشمار، تا به توفيق حضرت رب العزه از تكلف و تصنع در عبادت و عمل خير آزاد گردى و محبت و عشق حضرت او در دلت خانه بگيرد كه اگر عشق بر كرسى دل نشيند، به خاطر ميل سختى كه به ملاقات با معشوق دارد و به علت رابطه‏اى كه هم چون‏ رابطه شعاع آفتاب با آفتاب بين عاشق و معشوق است، تو را به مقام قرب وصال حضرت دوست مى‏رساند، آنجا كه جز او چيزى نبينى و غير او چيزى نخواهى.

پرهيز از غذاى زياد

به بيش از اندازه حاجت، خود را مشغول به خوردن، آن هم غذاهاى رنگارنگ و چرب و شيرين مكن، اين نوعى خوردنى كه مورّث انواع امراض و باعث تردد زياد به محل قضاى حاجت است، مگر بدن چه اندازه نياز به مواد مادى دنيا دارد!!

پرهيز از لباس رنگارنگ‏

فريفته لباسى مشو كه آخرش كهنه شدن و بى‏قواره شدن به بدن است. جسم را آن ارزش نيست كه وقت گران را خرج فراهم آوردن لباس رنگارنگ و گران قيمت كنى، لباس را ساده و كم خرج بگير به اندازه‏اى كه تو را از سرما و گرما محفوظ بدارد و آبرويت را در برابر برادران حفظ كند.

مسكن لازم‏

خانه و مسكن را به اندازه لازم براى خود و عيالاتت فراهم كن كه عاقبت تمام‏ اين خانه‏ها خرابى است و چيزى كه پايانش خرابى است ارزش آن را ندارد كه قسمت عمده‏اى از عمرت را بر آن ضايع كنى.

فريفتگى مال‏

فريفته مال مشو، مجذوب درهم و دينار دنيا مگرد، به اندازه لازم دنبال مال باشد كه سودت از مال همان مقدار خوراك و مسكن و پوشاك است و اضافه آن اگر به وسيله خودت با خدا معامله نشود به ارث مى‏ماند و به اكثر ورّاث اطمينانى نيست كه با مال بر جاى مانده چه كنند؟

اگر مال را صرف طاعت كنند، در قيامت براى تو مورّث حسرت است كه با مال ديگران ثواب اخروى بردند و تو بى‏بهره ماندى، اگر صرف معصيت كنند تو را به عنوان شريك گناه به محاكمه مى‏كشند!!

دوستى‏هاى ناپايدار

به دوستى‏ها و رفاقت‏هاى ناپايدار مخصوصاً دوستانى كه مگسانند گرد شيرينى مغرور مباش كه عاقبت اين روابط فراق و جدايى است و به عزت پوچ و توخالى كه سرابى بيش نيست گول مخور كه عاقبتش ذلت است و به وقارى كه آخرش جفا و حياتى كه آخرش حسرت است مغبون مشو.

مؤمن، دل به آنچه فانى است نمى‏بندد و عشق به مصرف آنچه زوال‏پذير است نمى‏رساند. مؤمن، عمر را در راهى خرج مى‏كند كه در آن راه كسب خير دنيا و آخرت كند و از آن راه به رضايت و خشنودى حق برسد.

مؤمن، فريب نمى‏خورد، مغرور نمى‏گردد، به ذلت و هوان و خوارى نمى‏رسد به حسرت و ندامت و پشيمانى دچار نمى‏گردد. مؤمن با هر چه در ارتباط شود آن را وسيله‏اى براى رسيدن به حق قرار مى‏دهد.

مؤمن، دنيا را مزرعه آخرت دانسته و هستى خود را در راه عشق به حضرت حق خرج كرده و نثار مى‏كند.

اى مهربان خداى عزيز! اى رفيق دنيا و آخرت من! اى محبوب و معشوق دل، نسبت به تمام امور الهيه دلم را غرق شوق و نشاط و عشق و محبت كن و توفيقم رفيق راه فرما تا بقيه عمرم را در راه عشق تو صرف كنم و حالى به من مرحمت فرما كه جز تو نخواهم و جز تو ندانم و جز تو نبينم و جز تو نخوانم، من باتمام وجود، در عين اين كه سراپا آلوده به جرم و گناه و تنبلى و كسالت و تكلف و معصيتم، به تو كه منبع لطف و كرم و مبدأ جود و فيضى، اميد دارم و هرگز با داشتن چون تو مولايى كريم و مهربان، اميدم نااميد نمى‏گردد.

پنجاه صفت مؤمن‏

قرآن و روايات اين چنين اوصاف مردان راه عشق را بيان مى‏كند:

1- در اداى نماز سخت اهتمام داشته و داراى قلبى خاشع به وقت نمازند.

2- به اداى زكات شوق وافر دارند.

3- از شهوت‏رانى غلط و گناهان مربوط به غريزه احتراز جسته و در عوض به سنت ازدواج اهميت مى‏دهند.

4- متعهد به قول و وفا كننده به عهد و پيمانند.

5- حافظ و راعى امانتند.

6- آنچه براى خود در راه صلاح و سداد و حق و حقيقت دوست دارد، براى ديگران هم به همان صورت دوست دارد و هر چه را براى خود نمى‏خواهد براى ديگران هم نمى‏پسندد.

7- برادران دينى خود را دوست دارد و خيرخواه همه برادران و خواهران مؤمن است.

8- اصرار به امر به معروف و نهى از منكر دارد.

9- در اطاعت از امر حق و خوددارى از نواهى بى‏نظير است.

10- علاقه عجيبى به انجام هر كار خيرى دارد.

11- موجودى است منبع خير و پاك از شر، خيرى از او فوت نمى‏شود و شرى از او به كسى نمى‏رسد.

12- كار خير ديگران را زياد ديده و همه جا تعريف مى‏كند و كار خير خود را كم و اندك و ناچيز مى‏بيند و به زبان نمى‏آورد.

13- هميشه در پى علم و دانش است و از تعليم و تعلم و اندوختن و ياددادن ملول نمى‏گردد.

14- از تحمل زحمت و رنج و مشقت و ذلت در راه دين باك ندارد.

15- نصيبش از دنيا فقط از حلال است و از هر حرامى فرارى و گريزان است.

16- خود را از هيچ كس بهتر و بالاتر نمى‏داند.

17- قلبش به نور ايمان و عقايد حقه و عشق و محبت حق، منور است.

18- عارف و آگاه و بيناى به اوضاع زمان است.

19- در هوش و فراست كم نظير است.

20- پاك و پاكيزه و تميز و نظيف است.

21- همواره به ياد حق و براى حق و در راه حق است.

22- در بلا و مصيبت صابر و در خوشى و لذت شاكر است.

23- به هيچ كس حتى به دشمنانش ظلم نمى‏كند.

24- براى خدمت به مسلمانان و مردم خود را به تعب و رنج مى‏اندازد.

25- دوستش دانش و مشى او دانش‏اندوزى است.

26- وزيرش حلم، اميرش عقل، برادرش رفق و پدرش نيكى است.

27- بر روزى مقدر كه به وسيله كوشش و زحمت خودش به دست مى‏آورد قانع و بر اضافه مال دنيا حريص نيست.

28- خوش رو، گشاده چهره و شيرين است.

29- صابر و ثابت قدم در امور دين و كار خير است.

30- گريزان از هوا و هوس و خواهش‏هاى غلط نفسانى و شيطانى است.

31- از هرچه كه لغو و بى‏معناست، محترز و روى گردان است.

32- اول فكر مى‏كند بعد مى‏گويد، يعنى زبانش پشت قلب اوست.

33- غضبش براى حق و نسبت به امور دنيا عصبانى نمى‏گردد.

34- در دنيا غريب است، يعنى كم نظير و بى‏همراه و از اين غربت و از اين كه هم دل و هم زبانش كم است شاكى نيست.

35- به تمام امور با كمك نور خدا مى‏نگرد، يعنى داراى ايمانى قوى و قلبى منور به نور عشق و معرفت است.

36- در امر دين چون كوه پايدار و هيچ حادثه‏اى قدرت بيرون‏آوردن وى را از فضاى ملكوتى دين ندارد.

37- به اقبال دنيا مغرور نشود و از ادبار دنيا محزون نمى‏گردد.

38- به عواقب همه امور فكر كرده و به اين خاطر در عاقبت كار از حسرت و ندامت و پشيمانى در امان است.

39- از هر امرى درس و عبرت مى‏گيرد.

40- دلش از ياد خدا روشن و از مقام حضرت رب خائف است.

41- حقوق ديگران را در تمام امور حفظ كرده و از غيبت كردن سخت پرهيز دارد.

42- در هيچ يك از امور دينى اعم از واجبات بدنى و مالى و اجتماعى، خود را آلوده به ريا نكرده و از اخلاص خالى نمى‏كند.

43- در معاملات مادى جانب احكام فقهى را رعايت كرده و مطلقاً بنده خداست.

44- عمرش را غنيمت شمرده و از بيهوده تلف كردن مى‏پرهيزد.

45- از تهمت به مردم خوددارى مى‏كند.

46- به خدا و رسول و قيامت ايمان يقينى داشته و شك و ترديد و وسوسه در خانه قلبش راه ندارد.

47- خود و عائله‏اش در خور شأنش از نصيب دنيايى بهره‏مند است، در حالى كه دنيا را مقدمه آخرت قرار مى‏دهد و محروميت خويش و عائله‏اش را از مباحات هم چون بعضى از جوكيان و صوفيان نمى‏پسندند.

48- عاشق پيامبر و اميرالمؤمنين و يازده امام و مؤمن حقيقى به ولايت حق و پيامبر وائمه عليهم السلام و فقيه جامع الشرائط است.

49- به تعمير مساجد و بناهاى مذهبى اهتمام شديد دارد.

50- مجاهد در راه حق و عاشق شهادت و مراعات كننده حقوق اقوام واصدقا واقرباست‏ «1».

آرى، صدور اين پنجاه برنامه از مؤمن دليل بر اين است كه مؤمن در فضاى شوق و محبت و علاقه و نشاط، دست به هر عمل خيرى مى‏زند و محال است در چهار چوب تصنع و تكلف، اين همه خير از انسان مؤمن به منصه بروز و ظهور برسد!!

عارف عاشق حكيم صفاى اصفهانى مى‏گويد:

---------------------------------------------------------

(1)- ايمان و وجدان: 81.

برگرفته از کتاب عرفان اسلامى نوشته استاد حسین انصاریان