English
اعمال فیلتر
0 نظر
بخش شانزدهم
و من عداوه الادنين الولايه.
اين مطلب پوشيده نيست كه صلاح و سامان اجتماع در سايه ى الفت، انس، و محبت بين افراد آن اجتماع حاصل مى شود. يعنى جامعه وقتى سعادتمند است كه هر چه بيشتر بين افراد آن جامعه انس و مودت و الفت باشد، و هيچ جامعه اى روى خوشى و سعادت را نخواهد ديد و از نعمتهاى الهى بهره مند نخواهد شد و همتهاى آن جامعه به والايى نخواهد گراييد و هدفهاى مقدس در آن جامعه پيدا نخواهد شد، مگر آنكه عدالت و قسط در ميان آن جامعه اجرا شده تجاوز و تعدى محو، و محبت والفت و صدق و صفا به جاى دشمنى و عداوت، و يگانگى به جاى نزاع و كينه قرار بگيرد، صلاح و سامان و رشد جامعه مبتنى بر اين امر است، و ارسال رسل و انزال كتب هم براى همين هدف بوده است، يعنى ايجاد الفت، انس، تعاون، همكارى و هميارى ميان بشر. سعادت دنيا و آخرت بشر هم مرهون همين امور است.
مدار و محور اصلى دعاى حضرت در اين فصل، برشمردن جهات مثبت و منفى اى است كه باعث تعاون و دوستى و كينه و دشمنى افراد جامعه مى شود. و آنگاه از خدا مى خواهد كه صفات منفى را به صفات مثبت مبدل كند. اين فصل نه جمله دارد كه هشت جمله ى آن مربوط به همين مطلبى است كه عرض شد. و غرض اصلى در اين جملات، هشدار دادن به ماست تا در چه راهى گام برداريم و چه خلقى داشته باشيم، از اين رو حضرت مى فرمايد:
... و من عداوه الادنين الولايه.
يعنى خدايا دشمنى مرا نسبت به نزديكانم، به ولايت و دوستى تبديل نما. يا دشمنى نزديكان مرا نسبت به من به دوستى آنها تبديل كن.
در اينجا بد نيست كه به يك نكته ى ادبى اشاره اى كنيم، كه هم دانستن آن مفيد است و هم در فهم بيشتر دعا ما را يارى مى دهد. در اين فصل از دعا حضرت سه واژه را در سه جمله جدا به كار برده است: واژه هاى، محبت، مودت، و ولايت. ما هر سه ى اين لغات را به يك معنا مى گيريم و آن «دوستى» است. البته اين لغات هر يك داراى معانى ديگرى هم هستند كه در اينجا همان معناى مذكور موردنظر است. در فرهنگهاى عربى هم اين سه واژه را به يكديگر معنا مى كنند، مثلا مى گويند: مودت يعنى ولايت، ولايت يعنى محبت و از اين قبيل توضيحات. اهل ادب الفاظى را كه داراى يك معنا باشند مترادف مى گويند.
در مورد ارتباط لفظ با معنى اش تقسيماتى وجود دارد، از آن جمله: تقسيم به لفظ مترادف و لفظ مشترك. لفظ مشترك، لفظى است كه معانى متعددى دارد، مانند لفظ «عين» در عربى كه قريب به هفتاد معنى براى آن ذكر كرده اند از قبيل: چشم، طلا، ترازو، چشمه و زانو. ولى لفظ مترادف، لفظى است كه در معنا با چند لفظ مختلف ديگر، اشتراك داشته باشد يا به عبارت ديگر، چند لفظ براى يك معنا وضع شده باشند. در عربى نمونه اين نوع الفاظ زياد است. گاه مى شود، براى يك معنا صد لفظ مختلف پيدا كرد و علت اينكه مى گويند زبان عربى وسعت دارد همين است. اما در فارسى امثال اين الفاظ محدود است، مانند لفظ روان براى مشترك، كه هم معناى روح و جان آدمى را در بردارد و هم معناى سيال بودن را، و لفظ زندگى و حيات براى مترادف، كه هر دو يك معنا دارند.
از جمله لغات مترادف در عربى، همين سه لفظ ولايت و مودت و محبت است. عده اى اصل ترادف الفاظ را رد كرده اند و مى گويند كه اگر در هر يك از لغات مترادف به خوبى دقت شود، مى توان دريافت كه هر لفظى براى معناى خاصى وضع شده است، هر چند كه شايد ارتباط نزديكى با معناى لفظ ديگر داشته باشد. از اين رو، گروه مذكور معتقدند كه هيچ لفظى را نمى توان در جاى لفظ ديگرى استعمال كرد. حال اگر ما نخواهيم اين حرف را به صورت كلى بپذيريم، بايد اقرار كنيم كه در بعضى جاها همين طور است. زيرا در بسيارى موارد، در عين حالى كه واژه ها از جهت معنا به هم نزديكند ولى يك اختلاف بسيار ريز و دقيق هم دارند كه آنها را از هم جدا مى كند. از جمله جاهايى كه بنده مى خواهم اين اصل را تاييد كنم در مورد همين سه لفظ است، چرا كه ما على رغم اينكه معناى دوستى را براى هر سه در نظر مى گيريم ولى مترادف نيستند و با هم فرق دارند و اين مطلب را مى توانيم از همين دعاى حضرت سجاد (ع) استفاده كنيم.
حال براى دستيابى به اختلاف دقيق معنوى در اين سه لفظ، ابتدا مقدارى راجع به دوستى توضيحاتى مى دهيم و اقسام دوستى را بيان مى كنيم.
دوستى و انواع آن
شما يك وقت به كسى علاقه ى قلبى پيدا مى كنيد و به طرف او جذب مى شويد. مثلا از ديدارش لذت برده يا به خاطر اخلاق خوب يا چهره ى جذاب و باوقار او چنين احساس محبتى را به او پيدا مى كنيد. يك بار هم كسى است كه شايد شما به او علاقه قلبى هم نداشته باشيد ولى برايش خوبى مى خواهيد و اگر به او نعمتى برسد خوشحال مى شويد و هيچ گاه براى او بدى نمى خواهيد. اين هم يك نوع دوستى است. يك نوع ديگر دوستى هم به معناى دشمن نبودن است، يعنى همانگونه كه اگر با كسى دشمن باشى، يك سرى اعمال كينه توزانه با او روا مى دارى و مثلا اذيت و آزارش مى كنى، در اين نوع دوستى هم، اعمالى همچون احسان كردن و حمايت نمودن و احترام گذاردن برايش اعمال مى دارى. اين هر سه، دوستى و محبت است ولى مى بينيم كه با هم تفاوت دارند، خصوصا كه در دو نوع اخير، علاقه ى قلبى هم وجود ندارد.
با توجه به اين توضيحات، مى توانيم به منظور حضرت در اين دعا و استفاده ايشان از سه لفظ ولايت و مودت و محبت، پى ببريم. آنجايى كه حضرت مى فرمايد: و ابدلنى من بغضه اهل الشنئان المحبه، محبت را در مقابل بغض قرار داده كه بغض هم به معناى كينه توزى و نفرت است. در واقع محبت در مقابل نفرت آمده است كه چنين محبتى، همان نوع اول دوستى است كه گفتيم. و آنجايى كه مى فرمايد: و من حسد اهل البغى الموده، مودت را در مقابل حسد آورده است كه حسد هم به معناى بدخواهى است و در واقع مودت در مقابل بدخواهى آمده است. بنابراين مودت در اينجا به معناى نيكخواهى است و با معناى مودت اين اختلاف ريز و دقيق را دارد. ولى آنجايى كه حضرت مى فرمايد: و من عداوه الادنين الولايه- كه همين مورد بحث ماست- ولايت را در مقابل عداوت آورده. يعنى دشمنى هاى مرا تبديل به دوستى كن كه اين معناى دوستى ولايت، از كلمه مقابل آن يعنى عداوت به دست مى آيد. بنابراين درمى يابيم كه اين سه لفظ به ظاهر مترادف، چه تفاوتهاى معنوى با هم دارند.
ولايت يعنى رفتار دوستانه داشتن، مودت يعنى نيكخواهى و محبت يعنى دوست داشتن. پس با توجه به اين معانى دقيق، منظور حضرت از اين جملات به خوبى روشن مى شود.
حال در اين جمله ى اخير- و من عداوه الادنين الولايه- ممكن است يك سوال پيش بيايد و آن اينكه: اين دوستى و رابطه ى مناسب و دشمنى نداشتن بايد با همه ى افراد باشد، پس چرا حضرت فرموده اند دشمنى با نزديكان را به دوستى و ولايت تبديل كن، در حالى كه دشمنى در هيچ جا خوب نيست.
يكى از دلايل اين مساله آن است كه معمولا دشمنى بين نزديكان پديد مى آيد و بين بيگانگان و كسانى كه اصلا با هم رابطه اى ندارند معمولا كينه و عداوتى روى نمى دهد، چرا كه بروز دشمنى ها عمدتا از ميان ارتباطها و اشتراك منافع است و تضاد و تصادم در اثر اشتراك منافع پديد مى آيد. مانند تضادهايى كه بين ورثه ى يك ميت پيش مى آيد و يا برخوردى كه بين كسبه ى يك محل به وجود مى آيد و يا دشمنى هايى كه بين همكاران يك اداره يا كارگران يك كارخانه و يا اهالى يك محل حادث مى شود، همه ى اينها در اثر نزديكى و اشتراك منافع است. ولى با كسى كه او را نمى شناسيم، يا اسم او را شنيده ايم ولى كمتر او را ديده ايم و يا اشتراك منافعى با او نداريم، معنا ندارد كه دشمنى اى بين ما حاصل شود، مگر آنكه حب و بغض فى الله باشد كه آن مساله اش فرق مى كند، مانند دشمنى با ظالمى كه مظلومى را آزار مى دهد و ما اصلا او را نمى شناسيم ولى به خاطر ستمگرى اش با او دشمن هستيم.
پس اينكه مى گويد «ادنين» به خاطر اين است كه دشمنى بين نزديكان پديد مى آيد. و عمده منافع و مفاد دوستى و دشمنى در ميان آشنايان و نزديكان قابل تصور است. كه البته منظور از نزديكان يعنى كسانى كه انسان با آنها رابطه دارد، و الا كسانى كه از انسان دور هستند، هر چند كه از بستگان و دوستان هم باشند ولى چون اشتراك منافع آن چنانى ميانشان برقرار نيست ارتباط چندانى هم ندارند.
در دشمنى هم، همين طور است، دشمنى نزديكان، همسايگان، برادران و فاميلها مضراتش بسيار است از دشمنى كسانى كه در فواصل دور از هم زندگى مى كنند و نمى توانند به يكديگر دسترسى داشته منافع مشتركى را دنبال كنند.
از اين رو در اسلام بر روابط نزديكان بسيار تاكيد شده و قرآن نيز دستور به صله رحم داده است زيرا خداوند عالم بوده است كه بين نزديكان و فاميل، دشمنى بيشتر بروز مى كند.
در اينجا اين نكته قابل ذكر است كه برادران بيشتر به خاطر ارث پدر با يكديگر كينه جويى مى كنند كه يكى از مضرات ثروت زياد همين است. چرا كه همين ثروت زياد بعد از مرگ، باعث دشمنى ميان فرزندان مى گردد، حتى بعضى مواقع اين دشمنى به نسلهاى بعد هم سرايت مى كند. و از طرفى بسيار اتفاق مى افتد، روابط كسانى كه پدرشان بعد از مرگ مال چندانى به ارث نگذاشته معمولا خوب باقى مى ماند و آنها در عطوفت و مهربانى با هم زندگى مى كنند.
سپس حضرت در ادامه ى دعا مى فرمايد:
و من عقوق ذوى الارحام المبره.
عقوق مرا نسبت به خويشاوندانم تبديل به مبرت كن.
عقوق يعنى بريدن، شكافتن، جدايى و نافرمانى كردن. عاق يعنى جدا و نافرمان اينكه مى گويند فلانى عاق والدين است يعنى او از والدينش جداست و در مقابل پدر و مادر نافرمانى كرده است. گرچه اين كلمه در بين عوام غلط استعمال مى شود و عوام عاق را صفت پدر و مادر مى پندارند ولى در اصل عاق صفت فرزند است، زيرا فرزند است كه نافرمانى و سركشى مى كند و مورد جدايى پدر و مادر قرار مى گيرد. ذوى الارحام يعنى خويشاوندان. و مبرت يعنى فرمانبردارى، احترام گذاردن و نيكى كردن.
حال حضرت مى فرمايد خدايا اين عقوق و جدايى مرا نسبت به خويشاوندانم و يا خويشاوندان را نسبت به من، تبديل به بر و نيكى كن.
عاق والدين
در اسلام شايد هيچ گناهى به اندازه ى عاق والدين و عقوق ذوى الارحام منفور نباشد، منتها داراى درجات و مراتب مختلف است كه در صدر، عاق والدين و سپس خواهر و برادر و فاميل قرار دارد. در واقع همان طور كه صله ى رحم از اعظم عبادات است، قطع رحم هم از گناهان بزرگى محسوب مى شود كه هم مفسده ى دنيوى دارد و هم مفسده ى اخروى و نيز موجب كوتاهى عمر و خذلان معيشت مى شود. درست همان طور كه صله ى رحم موجب افزايش عمر و ازدياد نعمت مى گردد. و بايد گفت كه قطع رحم و صله ى رحم از آن امورى هستند كه زود به دست مى آيند مثلا با يك نگاه، با يك نيكى و يا با يك قهر كردن و دشنام دادن.
به دنبال آن حضرت مى فرمايد:
و من خذلان الاقربين النصره.
خذلان يعنى دست از يارى كشيدن، كارشكنى كردن و اهانت و تضعيف نمودن. نصرت يعنى يارى و كمك كردن. اقربين يعنى نزديكان.
حضرت مى فرمايد: خدايا همكارى و هميارى نكردن مرا نسبت به نزديكانم به يارى و نصرت تبديل فرما و يا يارى نكردن نزديكان را نسبت به من، به يارى و نصرت تبديل فرما.
در اينجا هم مى بينيم كه صحبت از اقربا و نزديكان است، به خاطر اهميتى كه در روابط آنها وجود دارد، زيرا معنا ندارد كه بين افراد دور از هم مساله يارى و تعاون مطرح باشد.
سپس حضرت ادامه مى دهد:
و من حب المدارين تصحيح المقه.
حب يعنى دوستى. مدارا يعنى حالت ملاطفت و مهربانى داشتن با دشمن كه در اسلام به اين مطلب بسيار تاكيد شده است. حديثى است در مورد پيامبر اكرم (ص) كه مى گويد:
«جاء جبرئيل الى النبى (ص) فقال: يا محمد، ربك يقرئك السلام و يقول لك: دار خلقى.»
جبرئيل بر پيامبر اكرم (ص) نازل شد و گفت: پروردگارت به تو سلام مى رساند و مى گويد با خلق من مدارا كن.
و يا در حديث ديگرى كه در مورد موسى (ع) است چنين آمده است،
«يا موسى... و اظهر فى علانيتك المداراه عنى لعدوى و عدوك من خلقى.»
اى موسى... در برخورد با دشمنان من و خودت، با مدارا رفتار كن.
خلاصه مدارا در مورد دشمنان است و در مورد دوستان معنا ندارد، بلكه در مورد آشنايان و دوستان بايد با محبت و مودت رفتار كرد. حديث ديگرى است كه مى فرمايد:
«ثلاث من لم تكن فيه لم يتم له عمل: ورع يحجزه عن معاصى الله، و خلق يدارى به الناس، و حلم يرد به جهل الجاهل.»
اگر سه چيز در انسان نباشد، عمل او كافى نيست، اول تقوا و پاكدامنى اى كه انسان را از معصيت خدا حفظ كند، دوم اخلاقى كه انسان بتواند با مردم مدارا كند، و سوم بردبارى و حلمى كه قدرت تحمل جاهلان و نادانان را داشته باشد.
بنابراين، مدارا كردن يك صفت نيك اخلاقى است. اما حضرت در اينجا نكته ى ظريفترى دارد. مقه يعنى دوستى حقيقى و قلبى، و دلالت بر حب شديد دارد. حال حضرت مى فرمايد: دوستى ظاهرى مرا نسبت به دشمنانم به حب قلبى تبديل كن. يعنى حضرت به اين مدارا و محبت ظاهرى در مقابل دشمنان هم بسنده نمى كند بلكه از اين فراتر مى رود و از خدا درخواست مقه مى كند.
سپس حضرت مى فرمايد:
و من رد الملابسين كرم العشره.
ملابسين يعنى همنشينان و همصحبتان، عشرت يعنى آميزش و معاشرت. كرم العشره يعنى آميزش و معاشرت بزرگوارانه.
حال حضرت مى فرمايد: خدايا مراوده و معاشرت مرا با نزديكانم تبديل به معاشرتى كريمانه و بزرگوارانه كن.
برخورد با دوستان و همنشينان امر مهمى است. عبوس نبودن، ترشرويى نكردن، اصول اخلاقى معاشرت را به جاى آوردن، از مسائلى هستند كه در معاشرت افراد با يكديگر نقش اساسى دارند و.آثار بسيار مثبتى بر جاى مى گذارند. و كرم العشره هم اشاره به همين معناست، يعنى احترام كردن به دوستان، تحمل رنج آنها را كردن و تواضع داشتن در برخوردها.
سپس حضرت اضافه مى فرمايد:
و من مراره خوف الظالمين حلاوه الامنه.
تلخى ترس از ستمكاران را به شيرينى ايمنى تبديل نما.
چرا كه امنيت از اهم امور است و هيچ خوفى بدتر از خوف ظالم و ستمگر نيست. و اين امنيت و آرامش خاطر بهترين نعمتهاست.
خلاصه و نتيجه
در اين فصل كه نه جمله داشت، حضرت گروهى از فضايل را از خدا درخواست كرد و از يك گروه رذايل طلب اجتناب نمود. اين دعاها و مضامين اخلاقى و درخواستها در واقع پيشنهادهايى هستند كه حضرت جهت تهذيب اخلاق ما ارائه مى فرمايند كه اگر ما به اين پيشنهادها عمل نماييم سعادت دنيا و آخرت را به دست آورده ايم و جنگها و نزاعها از ميان ما رخت برخواهد بست و شقاقها و كينه ها جاى خود را به دوستى ها خواهند داد.
اگر ما حسد نداشته باشيم و با دشمنانمان دوستى بكنيم و نسبت به مردم بدگمان و بدبين نباشيم، صله ى رحم بكنيم، معاشرت كريمانه با ديگران داشته باشيم و با نزديكان خوشرفتارى نماييم و يار و ياور هم باشيم، همين جهان برايمان به بهشت تبديل خواهد شد. حتى اگر نيمى از مردم چنين كنند باز هم سعادت دنيوى و اخروى نصيب جامعه و عاملان آن خواهد شد. اگر اقوام با هم آميزش درست و همراه با لطف داشته باشند، اين دنيا بسيار لذتبخش خواهد بود. حضرت امير (ع) در وصيت به امام حسن (ع) مى فرمايد:
«اكرم عشيرتك فانهم جناحك الذى به تطير.»
خويشان خود را گرامى بدار، كه ايشان به منزله ى بالهاى تو هستند كه با آنها پرواز مى كنى.
ولى متاسفانه واقعيت غير از اين است. اكثر قريب به اتفاق مردم به اين فرمايشهاى حضرت عمل نمى كنند، لذا در جامعه ظلم هم پيدا مى شود، كينه و دشمنى هم پيدا مى شود.
خدايا به حق محمد (ص) و آل محمد، ملت انقلابى ايران را از اين خوفى كه از ناحيه ستمگران عالم بر آنها اعمال مى شود، امنيت و آرامش خاطر ببخش. و دشمنان انقلاب و فرعونيان را محو و نابود بگردان.
نظرات کاربران (0)