English
اعمال فیلتر
0 نظر
بخش چهارم
«اللهم فها انا ذا قد جئتك مطيعا لامرك فيما امرت به من الدعاء، متنجزا وعدك فيما وعدت به من الاجابه، اذ تقول: ادعونى استجب لكم.»
«حال اى خدا! اين منم (بنده مسكين گنهكار) كه به قصد اطاعت فرمانت در موضوع دعا كه به آن، امر كرده اى به حضورت آمده ام. (آرى، آمده ام به حضورت) در حالى كه جدا خواستار وفا به وعده ات در امر اجابت (دعا) مى باشم كه وعده اجابت داده اى آنجا كه مى فرمايى: مرا بخوانيد تا شما را اجابت نمايم.»
شرح و توضيح:
«دعا» از افضل عبادات است!
«دعا» (يعنى خدا را خواندن و از خدا حوايج خويش را خواستن) و در حد نفس خود، عبادت است و مورد تعلق امر پروردگار است، و اعراض از آن، در حد طغيان بر خدا و سرانجام مستوجب دوزخ مى باشد. چنانكه در آيه شريفه آمده است:
«و قال ربكم ادعونى استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين»:
«پروردگار شما گفت: مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم. آنان كه از عبادت من سركشى كنند، بزودى با خوارى و ذلت داخل دوزخ مى شوند.»
رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «ان الدعاء هو العباده»: «حقيقت آنكه دعا، همان عبادت است.» آنگاه همين آيه را تلاوت فرمود. (ادعونى استجب لكم). و در روايت ديگرى است كه فرمود: «الدعاء مخ العباده.»:
«دعا خالص شده عبادت (عبادت ناب) است. (چون تذلل و خضوع كه روح و لب و مغز عبادت است، در دعا با ظهور تمام بارز مى شود.»)
از امام باقر عليه السلام سوال شد: «كدام نوع عبادت، افضل است؟» فرمود:
«ما من شى ء افضل عند الله عز و جل من ان يسال و يطلب مما عنده. و ما احد ابغض الى الله عز و جل ممن يستكبر عن عبادته و لايسال ما عنده»:
«هيچ چيز نزد خدا برتر و والاتر از اين نيست كه (بندگان)، از آنچه نزد اوست از او بخواهند. و احدى پيش خدا مبغوضتر از آن آدمى نيست كه از عبادت وى (يعنى دعا) كبر ورزيده و از آنچه كه در نزد او است از او نخواهد.»
الحاح و اصرار در دعا، پسنديده است
از رسول خدا صلى الله عليه و آله ماثور است كه:
«ان الله يحب السائل اللحوح»:
«خداوند، سائل الحاحگر (طلب كننده مصر) را دوست مى دارد.»
از امام صادق عليه السلام منقول است كه:
«ان الله عز و جل كره الحاح الناس بعضهم على بعض فى المساله و احب ذلك لنفسه. ان الله عز و جل يحب ان يسال و يطلب ما عنده.»
«خداوند عز و جل نمى پسندد كه مردم در مقابل حاجت طلبى از يكديگر الحاح كنند و اصرار بورزند، (ولى) اين (الحاح) را درباره خود دوست مى دارد كه از او بخواهند و آنچه را نزد اوست از وى طلب كنند.»
با اطمينان به اجابت، خدا را بخوانيد
از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم است كه:
«ادعوا الله تعالى و انتم موقنون بالاجابه.»:
«خداوند تعالى را بخوانيد در حالى كه يقين به اجابت داريد.»
از امام صادق عليه السلام است كه:
«اذا دعوت، فظن ان حاجتك بالباب»:
«هنگامى كه دعا مى كنى، معتقد باش (آنچنان مطمئن به اجابت پروردگارت باش كه گويى) حاجتت دم در خانه است.»
از تاخير اجابت، دلگير و ملول نشويد
از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم منقول است:
«ان العبد لا يخطئه من الدعاء احدى ثلاثه: اما ذنب يغفر له، و اما خير يعجل له، و اما خير يدخر له»:
«حقيقت آنكه دعاى بنده از يكى از سه چيز، به خطا نمى رود (تير دعا به يكى از اين سه هدف به طور مسلم مى رسد): يا گناهى از او بر اثر آن دعا آمرزيده مى شود، و يا خير (دور رسى) به سبب آن دعا برايش زودرس مى گردد، و يا خيرى براى (عوالم پس از مرگ) وى، به بركت آن دعا ذخيره مى شود.» (يعنى فرضا كه حاجت مورد خواست انسان بر اساس مصالحى كه خدا مى داند، روا نشود، دعاى او به طور حتم در پيشگاه خدا بى اثر نمى ماند و احيانا به فوايدى عاليتر از آنچه خود طالب آن است، نايل مى گردد).
از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه:
«ان المومن ليدعو الله عز و جل فى حاجته فيقول الله عز وجل: اخروا اجابته، شوقا الى صوته و دعائه. فاذا كان يوم القيامه، قال الله عز و جل: عبدى! دعوتنى فاخرت اجابتك و ثوابك كذا و كذا. و دعوتنى فى كذا و كذا فاخرت اجابتك و ثوابك كذا و كذا.» قال: (فيتمنى المومن انه لم يستجب له دعوه فى الدنيا مما يرى من حسن الثواب.»:
«چه بسا مومن، خداوند عز و جل را درباره حاجت خود مى خواند، و خدا (به فرشتگان) دستور مى دهد: تاخير كنيد در اجابت او، از آن نظر كه اشتياق به صدا و دعاى او دارم!!
و چون روز قيامت شود، خداوند عز و جل فرمايد: اى بنده من! تو (در دنيا) مرا خواندى و من تاخير در اجابتت نمودم. اينك پاداش تو (نسبت به آن دعا و تاخيرش) چنين است و چنان است. و (باز) در چنين مورد و در چنان مورد، دعا كردى و من در اجابتت تاخير كردم. حال (از آن نظر) ثواب تو اينچنين و آنچنان است!»
آنگاه امام فرمود: «در آن موقع، شخص مومن آرزو مى كند كه اى كاش هيچيك از دعاهاى او در دنيا مستجاب نمى گرديد، از جهت آن پاداشهاى نيكو كه (به سبب تاخير اجابت دعا در روز جزا) مشاهده مى نمايد.»
حال دعا، خود، گرانقدرترين اهداف
و عزيزترين حاجات است!
از نظر اولياى خدا، خود «حال دعا» و قرار گرفتن انسان در موقف خواهش از خدا، والاترين نتيجه و لذتبخش ترين خواسته اى است كه انسان عارف، به آن نايل مى گردد!
و لذا ارباب قلوب بمراتب، بيش از آن مقدار كه به ديگر خواسته هاى خويش اهميت مى دهند، به خود اين حال طلب و حال عرض نياز به درگاه خدا اهميت مى دهند.
و در واقع، آنان، نياز انسان به ساير اشيا را، وسيله اى مى دانند براى نيل به حال دعا! نه اينكه دعا را وسيله اى بسازند براى نيل به ساير اشيا!
چه آنكه از زاويه ديد آن روشندلان آگاه، آدمى آنگاه به شرف اعلاى انسانيت دست مى يابد، و آنگاه به عاليترين مراحل سير تكاملى خود واصل مى شود كه ارتباط روحى با ذات اقدس «الله» را كه عين الكمال و كل الجمال است در عمق جان و دلش وجدان نمايد و جدا خدا را بيابد و ديگر هيچ نخواهد!
چه: «كل الصيد فى جوف الفرا.» «چونكه صد آمد، نود هم پيش ماست.»!
و اين شرف اعظم و كمال اعلا، نمونه روشنش در حال دعا به انسان دست مى دهد! يعنى آنگاه كه دعا از حد لقلقه زبان و تلفظ گذشت و به صورت يك اهتزاز و حركت در روح پديد آمد و دل از شدت وجد و شوق، از جا كنده شد و در آسمان انس و مناجات با خدا اوج گرفت و همچنان بر دنو و تدلى خويش افزود و جلو رفت، در آن موقع است كه به عز و شرف و جلالت گوهر انسانى خود، واقف مى گردد
و آنچنان مجذوب جذبه هاى جمال و بهاء حضرت معبود- تعالى شانه العزيز- مى شود كه جز خدا چيزى را شايسته آن نمى بيند كه در سطح طلب و خواست خويش قرار داده و از خدا غير خدا را بخواهد!
بلكه در آن حال، آن جمله بسيار روحبخش عالى را به زبان مى آورد كه سرحلقه عشاق حق، اما سيدالشهدا- ارواحنا له الفدا- در دعاى روز عرفه آورده است كه:
«منك اطلب الوصول اليك.»:
«از تو (اى خدا) رسيدن به تو را مى خواهم.»
«الهى! اطلبنى برحمتك حتى اصل اليك. و اجذبنى بمنك حتى اقبل عليك.»
«اى معبود من! از در رحمت خويشتن طلبم كن تا به (مقام قرب خاص) تو واصل گردم و به من (و لطف و عنايت مخصوص) خويش جذبم كن تا (به تمام وجودم) رو به تو آورم.»
و همچنين به پيروى از امام اهل دعا، سيدالساجدين عليه السلام مى گويد:
«الهى من ذا الذى ذاق حلاوه محبتك فرام منك بدلا؟! و من ذا الذى انس بقربك فابتغى عنك حولا؟!»:
«اى معبود من! كيست آن كس كه شيرينى محبتت را چشيده باشد و آنگاه چيزى يا كس ديگرى را به جاى تو مقصد ومقصود خودش بسازد؟! و كيست آن كس كه به قرب تو مانوس گشته باشد و آنگاه از تو چشم پوشيده و در مقام طلب وجستجوى چيزى يا كس ديگرى برآيد؟!»
«فانت لا غيرك مرادى. و لك لا لسواك سهرى و سهادى.... و فى مناجاتك روحى و راحتى. عندك دواء علتى و شفاء غلتى و برد لوعتى»:
«تنها تويى- نه غير تو- (اى خدا)، مراد و مقصد و منتهاى من. و تنها براى تو است- نه براى غير تو- (اى محبوب)، بيدارى شبها و كم خوابيهاى من. و در مناجات تو است خوشحالى وآسايش من. و در نزد تو است داروى بيمارى من و علاج تشنگى قلب و تسكين سوزش جان من.»
نياز به «آب» و «نان»
راه وصول به «خالق منان» است!
از جمله الطاف و عنايات خفيه حضرت معبود اينكه آدمى را نيازمند به آب و نان و مسكن و پوشاك و هزاران نوع از اشياى دگر مى سازد، تا از اين راه، او احساس نياز كرده و ناچار رو به خدا آورده، دست به دعا و عرض نياز بردارد و يا الله و يا رباه بگويد و نايل به هدف گردد!
چون انسان تا گرسنه نان و تشنه آب نشود، دنبال نان و آب آفرين نمى گردد! در دعاى صباح، اين جمله، به زبان حال ما رسيده است:
«الهى! اترانى ما اتيتك الا من حيث الامال؟! ام علقت باطراف حبالك الا حين باعدتنى ذنوبى عن دار الوصال؟! فبئس المطيه التى امتطت نفسى من هواها.»:
«خداى من! آيا مى بينى مرا كه به سوى تو نمى آيم مگر از جهت (رسيدن به) آرزوها، و چنگ به گوشه هاى ريسمانهاى (دعا و تضرع به درگاه) تو نمى زنم مگر آن موقع كه گناهانم مرا از سراى وصال (سعادت و خوشبختى) دور انداخته است؟! (آرى، چنين است كه من براى رسيدن به آرزوها و رفع گرفتاريها به سراغ تو مى آيم نه براى خود تو!) پس چه بد مركبى است كه نفس من از هواى خود ساخته (و نامش را خداپرستى نهاده است)!»
اگر برادران يوسف عليه السلام بر اثر فشار قحطى و خشكسالى، كاردشان به استخوان نمى رسيد و محتاج گندم نمى شدند، كى از دهكده كنعان رو به مصر رهسپار گرديده و جوال به دوش، به درگاه يوسف- عزيز- مصر مى شتافتند و با گفتن «يا ايها العزيز مسنا و اهلنا الضر» اظهار تذلل نموده و سرانجام به مقربان درگاه مى پيوستند؟!
آرى، اين لطف عميم خداست كه ابتدا آدميان را گرسنه گندم مى سازد و دنبال گندم مى دواند، ولى در انتها آنان را به دامن «يوسف» مالك خزائن الارض مى افكند و با «عزيز مصر وجود» آشنايشان مى سازد!
من كريمم، نان نمايم بنده را
تا بگرياند طمع آن زنده را
بينى طفلى بمالد مادرى
تا شود بيدار و واجويد خورى
كو گرسنه خفته باشد بيخبر
وان دو پستان مى خلد از مهر در
كنت كنزا رحمه مخفيه
فابتعثت امه مهديه
موسى بن عمران عليه السلام را با همسر باردارش در ميان بيابان در يك شب تاريك سرد و بارانى گرفتارش مى سازند، درد زايمان در همان وضع و حال، عارض همسرش مى گردانند، نه وسيله اى در دسترسش كه آتشى برافروزد، نه كسى به همراهش كه به ياريش برخيزد! در همان حال كه با اضطراب و اضطرار تمام به هر سو مى نگرد تا از كجا براى اعانت وى دستى دراز شود، ناگهان از نقطه دوردست بيابان و جانب «طور» آتشى به چشمش مى خورد. چنانكه در قرآن كريم آمده است:
«اذ راى نارا فقال لاهله امكثوا انى انست نارا لعلى آتيكم منها بقبس او اجد على النار هدى»:
«در آن هنگام كه (از دور) آتشى ديد و به خانواده اش گفت: درنگ كنيد كه من به آتشى پى برده ام. باشد كه پاره اى از آن براى شما بياورم و يا در كنار آتش برخورد به راهنمايى بنمايم.»
«فلما اتيها نودى من شاطى الواد الايمن فى البقعه المباركه من الشجره ان يا موسى انى انا الله رب العالمين»:
«همينكه به سوى آتش آمد، از جانب راست وادى، از درختى كه در قسمت مبارك (وادى) قرار داشت، او را ندا داده شد كه: اى موسى! همانا منم - آرى منم- «الله» پروردگار جهانيان.»
موسى هم وقتى آن «نار» را ديد و آن «ندا» را شنيد و با «رب العالمين» به گونه ديگرى آشنا گرديد، دست از همه چيز و همه كس شست و هر دو لنگه كفش از پا افكند و با حضرت محبوب به سخن نشست و به او دل داد و از او فرمان گرفت و سپس جز به انجام رسالت وى به چيز ديگرى نينديشيد!.
رفت موسى كاتشى آرد به دست
آتشى ديد او كه از آتش برست
بهر نان شخصى سوى نانوا دويد
داد جان چون حسن نانوا را بديد
بهر فرجه شد يكى تا گلستان
فرجه او شد جمال باغبان
همچو اعرابى كه آب از چه كشيد
آب حيوان از رخ يوسف چشيد
اين بيان لطيف از زبان «سعدى» نيز آمده است كه:
«يكى از صاحبدلان، سر به جيب مراقبت فرو برده و در بحر مكاشفت مستغرق گشته. حالى كه از آن حالت باز آمد، يكى از دوستان به طريق انبساط گفت: در اين بوستان كه بودى، ما را چه تحفه آوردى؟
گفت: به خاطر داشتم كه چون به درخت گل رسم، دامنى پر كنم هديه اصحاب را. چون برسيدم، بوى گلم چنان مست كرد كه دامنم از دست برفت.»
اى مرغ سحر عشق ز پروانه بياموز
كان سوخته را جان شد و آواز نيامد
اين مدعيان در طلبش بيخبرانند
آن را كه خبر شد خبرى باز نيامد
حاصل آنكه: حال دعا گرانقدرترين نتيجه و ارزنده ترين مطلوب و پربارترين ثمرى است كه عايد انسان دلدار مى گردد! و در آن حال، آدم عارف پى مى برد كه ساير حاجات در جنب اين حاجت كه هم اكنون نصيبش شده و از راه دل به خدا پيوسته است، در نهايت درجه پستى و سقوط و بى ارزشى است كه هرگز شايسته يك انسان صاحبدل عارف، اين نمى باشد كه به خاطر برآورده نشدن آن نوع از حاجات، دست از دعا بردارد و با حضرت محبوب- به اصطلاح عاميانه ما- قهر كرده و اينچنين پندارد كه او وى را از در خانه خود طرد ورد نموده و اعتنا به دعا و نيازش نكرده است!
در حاليكه از ديد عارفان واقع بين، او با دادن همين «حال دعا» به بنده خويش، ابتدا به عنايت فرموده و پيشايش به او «لبيك اجابت» گفته است!
نى كه آن «الله» تو «لبيك» ما است؟!
عارف رومى، در اين باب براى ارائه اينكه «حال دعا» خود، اجابت پيشين خدا است، داستانى آورده است و مى گويد:
آن يكى «الله» مى گفتى شبى
تا كه شيرين گردد از ذكرش لبى
گفت شيطانش خمش اى سخت رو
چند گويى آخر اى بسيارگو؟
اين همه «الله» گفتى از عتو
خود يكى «الله» را لبيك كو؟
مى نيايد يك جواب از پيش تخت
چند «الله» مى زنى با روى سخت
او شكسته دل شد و بنهاد سر
ديد در خواب او خضر را در خضر
گفت همين از ذكر چون وامانده اى؟
چون پشيمانى از آنكش خوانده اى؟
گفت لبيكم نمى آيد جواب
زان همى ترسم كه باشم رد باب
گفت خضرش كه خدا گفت اين بمن
كه برو با او بگو اى ممتحن
نى كه آن «الله» تو «لبيك» ماست؟
آن نياز و سوز و دردت پيك ماست؟
نى ترا در كار من آورده ام؟
نى كه من مشغول ذكرت كرده ام؟
حيله ها و چاره جويى هاى تو
جذب ما بود و گشاد آن پاى تو
ترس و عشق تو كمند لطف ما است
زير هر «يارب» تو «لبيك» ما است
جان جاهل زين دعا جز دور نيست
زانكه «يارب» گفتنش دستور نيست
بر دهان و بر دلش قفل است و بند
تا ننالد با خدا وقت گزند
«اللهم فصل على محمد و آله. و القنى بمغفرتك كما لقيتك باقرارى. و ارفعنى عن مصارع الذنوب كما وضعت لك نفسى. و استرنى بسترك كما تانيتنى عن الانتقام منى.»
«بار الها، پس بر محمد و آلش رحمت فرست. و با آمرزش خود، با من برخورد كن، همچنانكه من با اقرار (به تقصير و گناه) خود با تو برخورد نمودم. و مرا از زمين خوردگيهاى (حريف قوى دست) گناهان بردار و بلندم كن، همچنانكه من، نفس خودم را (با اعتراف به ذلت عصيان) در پيشگاه تو، پايين آورده و پست و زبونش ساختم. و مرا در پرده (عفو) خودت بپوشان، همانسان كه در انتقام گرفتن از من درنگ كردى (و تعجيل در عقوبتم ننمودى).
شرح و توضيح:
چرا دعا را با «صلوات» افتتاح مى كنيم؟
از امام اميرالمومنين عليه السلام منقول است:
«اذ كانت لك الى الله سبحانه حاجه فابدا بمساله الصلاه على رسوله- صلى الله عليه و آله- ثم سل حاجتك. فان الله اكرم من ان يسال حاجتين فيقضى احداهما و يمنع الاخرى.»:
«هرگاه تو را به خداوند- سبحانه- حاجتى باشد، درخواست خود را با درود بر رسول خدا صلى الله عليه و آله آغاز كن وسپس حاجت خود را بخواه. زيرا خداوند، بزرگوارتر از اين است كه دو حاجت از او بخواهند، و او يكى از آن دو (صلوات بر رسول» را روا سازد و ديگرى را رد كند.»
از امام صادق عليه السلام منقول است:
«اذا دعا احدكم، فليبدا بالصلاه على النبى صلى الله عليه و آله فان الصلاه على النبى صلى الله عليه و آله مقبوله، و لم يكن الله ليقبل بعضا و يرد بعضا.»:
«هر گاه يكى از شما خواست دعا كند، ابتدا به صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله بنمايد. چه آنكه صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله (دعايى است كه به درگاه خدا) مقبول و مستجاب است، و خدا نيز چنان نيست كه قسمتى (از دعا) را بپذيرد و قسمتى را رد كند».
و نيز از آن حضرت رسيده است كه:
«من كانت له الى الله- عز و جل- حاجه، فليبدا بالصلاه على محمد و آله، ثم يسال حاجته، ثم يختم بالصلاه على محمد و آل محمد. فان الله عز و جل اكرم من ان يقبل الطرفين و يدع الوسط اذ كانت الصلاه على محمد و آل محمد لا تحجب عنه.»:
«هر كه را حاجتى به خداوند عز و جل باشد، ابتدا به صلوات برمحمد و آلش نموده و آنگاه حاجت خويش را بخواهد و سپس (دعا را) به صلوات بر محمد و آل محمد تمام كند (كه دعا باصلوات آغاز و با صلوات انجام بپذيرد). زيرا خداوند عز و جل بزرگوارتر از اين است كه طرفين دعا را (كه صلوات است) مستجاب گرداند و وسط آن را كه (حاجت خود انسان است) رها كند. چه آنكه صلوات بر محمد و آل محمد (دعايى است كه) از سوى خدا رد نمى شود.»
و باز از آن حضرت منقول است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
«لا تجعلونى كقدح الراكب. فان الراكب يملا قدحه فيشربه اذا شاء. اجعلونى فى اول الدعاء و فى آخره و فى وسطه.»:
«مرا مانند ظرف آب شخص سوار قرار ندهيد كه ظرف خود را پر كرده و هر وقت كه خواست (و ميلش كشيد) از آن مى آشامد (و جز به هنگام اضطرار و عطش به ياد آن نمى افتد و ارزش چندانى براى آن، قائل نمى شود)، بلكه مرا در اول و آخر دعا و در وسط آن، قرار دهيد.
و همچنين از صادق آل محمد عليهم السلام است كه:
«كل دعاء يدعى الله عز و جل به محجوب عن السماء حتى يصلى على محمد و آل محمد.»:
«هر دعايى كه به سبب آن، خداوند عز و جل خوانده شود، در حجاب است و از (صعود به) آسمان (و درگاه خدا) ممنوع است و (مستجاب نمى شود) تا آنگاه كه بر محمد و آل محمد، درود و صلوات عرضه شود.»
سر اين مطلب چيست؟
در «رياض السالكين» (شرح سيد عليخان بر صحيفه مباركه سجاديه) آمده است:
«علما گفته اند: سر اينكه هرگاه «دعا» مقرون به «صلوات» گردد مستجاب مى شود، دو چيز است:
اول: چون پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و آل گرامى آن حضرت صلوات الله عليهم اجمعين، واسطه هاى بين خدا و بندگانش در برآمدن حاجات و رسيدن به انحاء مطالب و درهاى معرفت و شناسايى خدا مى باشند، از اينروست كه به هنگام عرض حاجت به درگاه خدا، بايد دست «توسل» به دامن آن بزرگواران زد و در پرتو نام و ياد آنان، تقاضاى قبول از خدا داشت.
چنانكه هرگاه يكى از افراد رعيت را حاجتى به دربار سلطان باشد، دست به دامن يكى از بزرگان و مقربان درگاه مى زند و از آن راه، عرض حاجت به پيشگاه سلطان مى نمايد.
دوم: چون «صلوات» دعايى است مقبول و مستجاب در محضر حق، لذا وقتى دعاى ديگرى از بنده، مقرون به آن گرديد و يكجا به حضور حق عرضه شد، تمام دعا مقبول و مستجاب مى گردد.
چه آنكه خداوند تعالى اكرم از اين است كه «صلوات» را كه يك قسمت از دعاست بپذيرد و آن قسمت ديگر دعا را كه حاجت بنده است برگرداند و در نتيجه چنين شود كه متاع صحيح را مقبول و متاع معيب را مردود سازد.
و اين چگونه ممكن است؟! در حاليكه خود ذات اقدسش از «تبعيض صفقه» (در معامله) نهى فرموده است (كه مشترى يا بايد تمام متاع را از صحيح و معيب بپذيرد و يا آنكه همه را با هم به طرف برگرداند، حق تبعيض ندارد). و چون دعاى مقرون به «صلوات» به احترام «صلوات» تمام مردود نخواهد شد، بنابراين جز مقبوليت كل و مستجاب بودن تمام، وجه ديگرى نخواهد داشت.»
بارى، اين سنت حسنه كه هم اكنون سيره جاريه مسلمين قرار گرفته و ادعيه خود را كه متضمن طلب حاجات است در پرتو «صلوات» بر رسول اكرم و آل اطهارش- صلوات الله عليهم اجمعين- به پيشگاه خدا عرضه مى دارند، در واقع، عمل به همان برنامه و دستور «توسل» به خاندان رسالت است كه به منظور جلب عنايت خدا براى اجابت «دعا» متوسل به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و «صلوات» بر آن حضرت مى شوند.
و لذا شايد در ميان ادعيه و مناجاتهاى ماثوره از اهل بيت عصمت عليهم السلام بندرت دعايى يافت شود كه در آن، طلب حاجات از خدا، با «صلوات» بر رسول خدا و آل اطهارش عليهم السلام آغاز نشده باشد، و يا صريحا قسم دادن به حق آن بزرگوارا ن براى اجابت دعا و قضاى حوايج به ميان نيامده باشد!!
به اين روايت، توجه فرماييد:
«عن سلمان الفارسى- رضى الله عنه- قال: سمعت محمدا صلى الله عليه و آله يقول: ان الله عز و جل يقول: يا عبادى! او ليس من له اليكم حوائج كبار و لا تجودون بها الا ان يحتمل عليكم باحب الخلق اليكم تقضونها كرامه لشفيعهم؟
الا فاعلموا ان اكرم الخلق على و افضلهم لدى محمد و اخوه على و من بعدهم الائمه عليهم السلام الذين هم الوسائل الى.
الا فليدعنى من اهمته حاجه يريد نفعها او دهته داهيه يريد كف ضررها، بمحمد و آله الطيبين الطاهرين، اقضيها له احسن ما يقضيها من تستشفعون اليه باعز الخلق عليه.»:
«از سلمان فارسى- رضى الله عنه- نقل شده است كه از رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم شنيدم مى فرمود: خداوند-عز و جل-مى فرمايد:
اى بندگان من! آيا چنين نيست كه چه بسا كسى حاجات بزرگى از شما مى خواهد و شما حوايج او را برنمى آوريد مگر اينكه شفيع قرار دهد در نزد شما كسى را كه محبوبترين مردم به نزد شماست، آنگاه حاجات او را به احترام آن شفيع برمى آوريد؟
حال، آگاه باشيد و بدانيد كه گراميترين خلق و افضل آنان نزد من «محمد» است و برادر وى «على» و «امامان» پس از آنها عليهم السلام همانان كه وسيله هاى (خلق) به سوى من هستند.
اينك توجه، كه هر كس حاجتى دارد و نفعى را طالب است، و يا آنكه دچار حادثه اى بس صعب و زيانبار گشته و رفع آن را خواهان است، بايد مرا به محمد و آل طاهرينش بخواند تا به نيكوترين وجه، جاحت او را برآورم.»
آيا رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و آل اطهار عليهم السلام
از «صلوات» ما نفعى عايدشان مى شود؟
برخى از علما و بزرگان دين، اعتقادشان بر اين است كه آثار و بركات «صلوات» تنها عايد آن كسى مى گردد كه فرستنده صلوات است، و اما رسول و آل رسول عليهم السلام موقعيت و مرتبتشان در سطحى است كه:
اولا: نقص و كمبودى از كمالات ممكنه الوصول براى آن مقربان درگاه خدا متصور نيست كه با صلوات، تبديل به كمال گردد.
و ثانيا: ما كه نسبت به آن بزرگواران در سطح بسيار بسيار نازلى قرار گرفته ايم، ممكن نيست عمل ما و صلوات ما، موجب ترفيع درجات آنها بشود. چه آنكه در اين صورت به فرموده مرحوم مجلسى اول- اعلى الله مقامه- (بنابر آنچه كه از ايشان نقل شده است) مستلزم استفاده «كامل» از «ناقص» خواهد بود و آن محال است.
ولى برخى ديگر از علما و اهل تحقيق، قائل بر اين هستند كه همچنانكه قدرت اعطاى كمال و افاضات انوار از جانب منبع فياض ذات اقدس حق - جل و علا- بى پايان است، همچنين استعداد استفاضه و قابليت استكمال از جانب اولياى كمل و اصفياى مقرب نيز انتهاناپذير است.
چنانكه اقرب الخلق الى الله و اعظمهم منزله عند الله صلى الله عليه و آله و سلم كه در مراحل قرب و علم به اسرار وجود تا آنجا اوج گرفته است كه حضرت روح الامين عليه السلام از هم عنانى با او وامانده است!:
گفت جبريلا بپر اندر پيم
گفت رو رو من حريف تو نيم
احمد ار بگشايد آن پر جليل
تا ابد مدهوش ماند جبرئيل
آرى، آن وجود اقرب و اعظم، با آن مكانت و منزلت در پيشگاه حضرت حق كه عقل از درك آن، ناتوان است، در قرآن كريم مامور به اين شده است كه:
«قل رب زدنى علما»: «بگو: پروردگارا بر دانشم بيفزا.»
اين آيه شريفه، روشنگر اين حقيقت است كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به هر مرتبه از كمال كه برسد، باز احتياج به افاضه از جانب واهب الكمال در وى هست و استعداد كمال پذيرى اش به انتها نرسيده و ظرف وجودش پر نشده است.
و به حكم آيه كريمه «يا ايها الناس انتم الفقراء الى الله و الله هو الغنى الحميد»، على الدوام، مارك «فقر» و عرض نياز به درگاه خداوند بى نياز بر جبهه عامه «ناس» كه آن وجود مقدس (رسول اعظم حق صلى الله عليه و آله و سلم) در راس آنان قرار گرفته، خورده است!
اين، از يك طرف، و از طرف ديگر نيز، ما را موظف به «صلوات» بر آن حضرت كرده اند. و «صلوات» نيز چنانكه مى دانيم جز طلب انزال بركات و درخواست افاضه خيرات از ذات اقدس حق بر آن حضرت و دعا براى رفعت درجات آن جناب چيز ديگرى نمى باشد و معناى ديگرى ندارد!
و حتى در «تشهد» نماز پس از صلوات واجب كه مى گوييم: «اللهم صل على محمد و آل محمد» دنبال آن به طور استحباب اضافه مى كنيم: «و تقبل شفاعته. و ارفع درجته.» يعنى: «بار خدايا، رحمت و بركات خود را بر محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله نازل فرما. و شفاعت او را بپذير. و درجه اش را بالا ببرد.»
حال، اگر رفعت مقام و ارتفاى درجه بر اثر صلوات ما براى آن حضرت درست نباشد، دستور صلوات و دعا براى رفعت درجه آن حضرت داراى معناى صحيحى نخواهد بود.
و در رواياتى هم كه در صفحات پيشين گذشت ديديم كه ائمه دين عليهم السلام «صلوات» را دعايى مستجاب در پيشگاه خدا مى دانند و به همين جهت دستور مى دهند، دعاكننده، حوايج خود را محفوف به «صلوات» قرار داده، افتتاح و اختتام دعاى خويش را با «صلوات» تزيين نمايد تا به هدف اجابت نايل شود، چه آنكه خداوند متعال، اكرم از اين است كه طرفين دعا را مستجاب گرداند و آنچه را در وسط است طرد و رد نمايد و در قبول متاع عرضه شده، اعمال «تبعيض» فرمايد.
و مستجاب بودن دعاى «صلوات» هم چنانكه روشن است چيزى جز افاضه رحمتهاى تازه از سوى خدا بر رسول مكرم صلى الله عليه و آله و سلم بر اثر صلوات بندگان نمى باشد.
بنابراين، سخنى كه از بعضى بزرگان نقل شده كه: «استكمال و استفاضه ى مجدد درباره ى رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و ائمه اطهار عليهم السلام متصور نمى باشد، و هر چه بايد از كمالات در روح مطهرشان حاصل بشود، حاصل شده است»، در واقع، اين سخن، سخنى بى دليل و مدعايى عارى از برهان به نظر مى رسد.
مخصوصا با در نظر گرفتن رواياتى كه در متون حديثى ما، تحت اين عنوان نقل شده است كه: «لو لا ان الائمه عليهم السلام يزدادون لنفد ما عندهم» يعنى: «اگر نه چنين بود كه ائمه عليهم السلام (على الدوام بر علم كمالاتشان) افزوده مى شود، هر آينه آنچه در نزدشان بود به پايان مى رسيد.»
«عن صفوان بن يحيى، قال: سمعت ابا الحسن عليه السلام يقول: كان جعفر بن محمد يقول: لو لا انا نزداد لا نفدنا»:
«صفوان بن يحيى گويد: شنيدم از ابوالحسن (امام كاظم) عليه السلام مى فرمود: «كان جعفر بن محمد يقول: لو لا انا نزداد لا نفدنا.»: «جعفر بن محمد (امام صادق) عليه السلام مى فرمود: اگر نه چنين بود كه ما (امامان) افزايش مى يابيم (و از جهت علم و حكمت در ازدياد و ارتقا مى باشيم) هر آينه پايان مى پذيرفتيم (علوم و كمالات ما خاتمه مى يافت).»
از «مفضل» منقول است كه روزى امام صادق عليه السلام به من فرمود: اى اباعبدالله- و تا آنروز مرا با كنيه خطاب نفرموده بود- عرض كردم: لبيك فرمود: «ان لنا فى كل ليله جمعه سرورا»:
«ما را در هر شب جمعه، شادى و سرور مخصوصى است.»
گفتم: خدا بر سرورتان بيفزايد، آن چه سرورى است؟ فرمود:
«اذ كان ليله الجمعه وافى رسول الله العرش و وافى الائمه عليهم السلام معه و وافينا معهم. فلا ترد ارواحنا الى ابداننا الابعلم مستفاد. و لو لا ذلك لا نفدنا.»:
«چون شب جمعه فرا رسد، رسول خدا در عرش حاضر گردد و ائمه عليهم السلام با وى حاضر مى شوند و ما (امام هر عصر) نيز با آنان حاضر مى شويم، و روحهاى ما به بدنهاى ما برنمى گردد مگر با علمى مستفاد (دانشى تازه به دست آمده و حكمتى نو). و اگر نبود اين (امدادهاى پيوسته حق و افزايش علم از براى ما) هر آينه ما به پايان مى رسيديم (علوم و حكمتهاى ما خاتمه مى يافت)».
پس بر اساس اين مبنا، به دست آمد كه «صلوات» علاوه بر بركات و خيرات فراوان كه عايد فرستنده ى صلوات مى سازد و او را مشمول رحمات بى پايان خدا مى گرداند، در ازدياد كمالات رسول و آل رسول عليهم السلام و رفعت درجات و ارتقاى مقامات آن مقربان درگاه خدا نيز تاثير مسلم دارد.
و اما مساله «استفاده كامل از ناقص» كه به عنوان اشكال مطلب از برخى ديگر از بزرگان نقل شد، در جوابش گفته اند:
آرى، اگر دعا و صلوات ما از خود ما بود و در رفعت درجات پيامبر و آل اطهار عليهم السلام اثر مى گذاشت، درست بود كه بگوييم اين، اثرگذارى «ناقص» در «كامل» و استفاده ى «كامل» از «ناقص» است و آن، صحيح نيست و بلكه محال است.
ولى آنچه حق است و واقعيت مسلم، اينكه تمام عقايد پاك و اخلاق شايسته و اعمال صالحه كه از ما امت «احمدى صلى الله عليه و آله و سلم» بارز گشته و در عالم به وقوع مى پيوندد و آثار خير از خود باقى مى گذارد، تماما مولود يك «عمل» از اعمال رسول اعظم خدا صلى الله عليه و آله و سلم است و آن عمل «رسالت» و «هدايت» آن حضرت است!
كه اگر نبود تحمل رنج ابلاغ رسالت و كشيدن بار سنگين هدايت از جانب آن عقل كل، سيد رسل و هادى سبل- صلوات الله عليه و آله- نه اكنون از دين و آيين صحيح خبرى بود، و نه راهى درست و برنامه اى سالم براى سير و سلوك انسان به سوى خدا و تحصيل سعادت عقبا به دست بشر رسيده بود!!
آرى، اينهمه افكار درخشان و اعمال سعادت انگيز پيروان قرآن كه طى قرون متمادى از ميلياردها فرد مسلمان از مرد و زن به وقوع پيوسته و تا روز قيامت نيز به وقوع خواهد پيوست و بالمال سعادت جاودانه اخروى و حيات سراسر بهجت سرمدى به دنبال خويش خواهد آورد، همه و همه از بركات وجود اقدس آن رسول مكرم و از رشحات هدايت او و آل اطهار او عليهم السلام مى باشد و بس!!
و لذا بسيار بجا و بغايت سزاست كه هزاران قرن در جميع دقايق و آنات روز و شب، فرياد ميليونها جمعيت مرد و زن به درود و سپاس و عرض ادب و صلوات بر روان مقدس آن جناب بلند گردد، و گواهى بر رسالت وى در متن عبادت دائمى و همگانى «نماز» قرار داده شود تا از اين راه نيز على الدوام بر درجات قرب آن مقرب درگاه افزوده شود.
و در عين حال، اين نكته مورد توجه باشد كه تمام اين دعاها و صلواتها و عبادتها كه از ما صادر مى گردد و موجب ارتقاى درجات آن جناب مى شود، دنباله «عمل» خود آن سرور مى باشد و طبعا هر نوع اثر خير و نور و سرور و ارتقاى مقامى هم كه از «صلوات» و ساير عبادات ما عايد آن حضرت شود، در واقع، از «عمل» فوق العاده عظيم خود آن حضرت، يعنى رسالت و هدايتش عايدش مى شود، نه از عمل ما.
و به تعبير ديگر، رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و آل گرامى آن حضرت عليهم السلام از «عمل» خودشان بهره مند مى گردند نه از عمل «عمل» ما، تا اشكال «استفاده ى كامل از ناقص» به ميان بيايد!
چه آنكه اعمال خير ما هر چه هست معلول تعليم و تربيت آن معلمان الهى است، و قهرا نتايج اعمال خير ما نيز معلول تعليم و تربيت خود آن بزرگواران خواهد بود!
چنانكه از امام اميرالمومنين عليه السلام منقول است كه مى فرمايد:
«فانا صنائع ربنا. و الناس بعد صنائع لنا.»:
«ما ساخته شده ى پروردگارمان هستيم. و مردم پس از آن، ساخته شده (و تربيت يافته ى) ما هستند.»
اينهم «زيارت جامعه» است كه ما در ضمن آن، خطاب به آن ريشه هاى اصلى خير و كمال مى گوييم:
«بابى انتم و امى و نفسى و اهلى و مالى!... ان ذكر الخير كنتم اوله و اصله و فرعه و معدنه و ماواه و منتهاه.
بابى انتم و امى و نفسى! كيف اصف حسن ثنائكم و احصى جميل بلائكم؟! و بكم اخرجنا الله من الذل و فرج عنا غمرات الكروب و انقذنا من شفا جرف الهلكات و من النار.
بابى انتم و امى و نفسى! بموالاتكم علمنا الله معالم ديننا و اصلح ما كان فسد من دنيانا»:
«پدر و مادرم و خودم و خاندانم و اموالم فداى شما باد (اى اولياى حق و اهل بيت رسالت)! اگر سخن از خير و نيكى به ميان آيد، اين شما هستيد كه آغاز و انجام خير و ريشه و شاخه خير و معدن و ماواى آن مى باشيد.
پدرم و مادرم فداى شما باد و خودم قربان شما گردم! چگونه مى توانم آنچنانكه شايسته شان شماست توصيف و ستايشتان بنمايم! و (چگونه مى توانم) انواع نعم و عطيات خدا را كه به شما اعطا فرموده است برشمرم؟! در حاليكه به بركت وجود شماست كه خدا ما را از ذلت (شرك و كفر و نفاق) بيرونمان كشيده و غم و اندوه هاى متراكم بر قلب را (كه بر اثر گمراهى و انحراف از صراط حق در روح انسان پديد مى آيد) از ما برطرف فرموده و ما را از لب پرتگاه نابوديها و از آتش نجاتمان بخشيده است.
پدرم و مادرم فداى شما باد و خودم قربانتان گردم! به سبب موالات با شما و بر اثر ارتباط حب و وداد با شماست كه خدا، راه ها و برنامه هاى روشن دينمان را به ما آموخته و مفاسد دنيوى ما را تبديل به صلاح و شايستگى فرموده است.»
«انتقام» خدا، همان عقوبت مجرم است!
ضمن دعا سخن از «انتقام» خدا به ميان آمده است. بايد توجه داشت كه هر چند در تفاهم عرفى ما، «انتقام» ملازم با تشفى قلب است كه كسى احيانا مغلوب قدرت ديگرى قرار مى گيرد و از وى لطمه مى خورد و پس از آن، وقتى به قدرت رسيد، آن مغلوبيت خود را جبران نموده، با لطمه زدن به آن شخص از وى انتقام مى گيرد و قلب به درد آمده اش را تسكين مى دهد،
ولى چون خداوند سبحان، منزه از اين نقايص است، از اين نظر، «انتقام» وقتى به او- جل جلاله- نسبت داده شود، صرفا به معناى «عقوبت» و كيفرى است كه بر اساس قانون «عدل» و وعده حقى كه خود داده است، درباره مجرمين اجرا مى فرمايد.
نظرات کاربران (0)