English
اعمال فیلتر
0 نظر
بخش پنجم
«اللهم و ثبت فى طاعتك نيتى. و احكم فى عبادتك بصيرتى. و وفقنى من الاعمال لما تغسل به دنس الخطايا عنى. و توفنى على ملتك و مله نبيك محمد عليه السلام اذا توفيتنى.»
«بار الها، و نيتم را در طاعت و فرمانبريت تثبيت بفرما. و بصيرت و بيناييم را در امر بندگيت پاى برجا و استوار بگردان. و مرا به اعمالى موفق بدار كه به وسيله آنها چرك گناهان را از من بشويى. و هنگام وفاتم مرا به دين خود و آيين پيامبرت «محمد» عليه السلام بميران.»
شرح و توضيح:
«نيت»، روح «عمل» است
«نيت» كه عبارت از عزم و تصميم قلبى انسان نسبت به انجام هر عملى است، در واقع، روح و حقيقت آن عمل محسوب مى شود.
و به همين جهت، ملاك و معيار در «جزا» نيز همان نيت و انبعاث قلبى انسان نسبت به اعمال مى باشد كه اگر خالص از براى خدا باشد، داراى «ثواب» و موجب ارتقاى درجات «قرب» مى گردد، و اگر مشوب به اغراض نفسانى و انگيزه هاى دنيوى باشد، داراى ارزش انسانى نبوده، احيانا موجب انحطاط روح و استحقاق عقاب نيز مى شود.
چنانكه از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم منقول است كه:
«انما الاعمال بالنيات. و لكل امرى ما نوى. فمن كانت هجرته الى الله و رسوله، فهجرته الى الله و رسوله. و من كانت هجرته الى دنيا يصيبها او امراه يتزوجها، فهجرته الى ما هاجر اليه.»:
«همانا (ارزش و آثار خير و شر) اعمال بر حسب (صلاح و فساد) نيتها و انگيزه هاست. و هر كسى همان عايدش مى شود كه در نيتش بود. و او را به عمل واداشته است.
و لذا كسى كه هجرتش (بر حسب نيت و انگيزه قلب) به سوى خدا و رسولش باشد، (در مرحله عينيت و واقعيت عمل نيز) هجرتش به قرب خدا و رسولش خاتمه مى يابد (و در پايان كاراز قرب خدا و حشر با رسول صلى الله عليه و آله برخوردار مى گردد).
و كسى كه هجرت و فعاليتش به خاطر اين باشد كه به شانى ازشئون دنيوى نايل آيد، و يا زنى را به زوجيت خود درآورد، (در مقام نتيجه گيرى از عمل نيز) هجرتش به همان چيز كه به خاطرآن، دست به هجرت زده است پايان مى پذيرد (و جز يك مشت اشياى فناپذير و پوچ، چيز ديگرى عايدش نمى گردد).»
حديث مزبور، از حيث «سند» در نظر دانشمندان حديث شناس از احاديث «متواتر» به شمار آمده است، و از لحاظ محتوا و اثرگذارى در پرورش «نيات» و اصلاح عمل، در راس آن سلسله از مطالبى قرار گرفته كه پيش از هر چيز، آن را به فرزندانشان تعليم مى نموده و مى گفتند، آن، نصف علم است! يعنى آن علمى كه سعادت آفرين است، نصفش مربوط به اصلاح «نيت» است و نصف ديگرش مربوط به انجام نفس «عمل».
چه بسا عملى كوچك كه نيت نيك، آن را بزرگ كرده و ارزشمندش مى سازد. و چه بسا عملى بزرگ كه نيت بد، آن را كوچك كرده و از ارزش مى اندازد.
و لذا پيشينيان صالح، همانگونه كه به آموزش «عمل» و حسن انجام آن، اهميت مى داده اند، بيش از آن مقدار، به آموزش «نيت» و اصلاح آن، مى پرداخته اند!
سر اهميت «نيت»
تا حدى نيز سر اهميت موقعيت «نيت» در باب «عمل»، روشن است. زيرا تاثير يك عمل خوب- مثلا «نماز»- در سعادت انسان، نه از جانب خود آن «عمل» است، بلكه به سبب آن نورانيت و صفايى است كه به دنبال «عمل» در روح آدمى پديد مى آيد و همچنان بر اثر تكرار آن عمل، درجه نورانيت تشديد مى گردد. تا آنكه «تجرد» تام براى نفس، حاصل گشته و در سلك فرشتگان مقرب درمى آيد!
و شكى نيست در اينكه اينگونه اثرگيرى نفس از «عمل»، وقتى محقق مى شود كه شخص «عامل» داراى نيتى پاك و خالص از تمام دواعى پست نفسانى بوده، صرفا كار را براى رضاى خدا انجام بدهد. و گرنه تنها صورت و شكل «عمل» با قطع نظر از «نيت» داراى هيچ فايده اى نخواهد بود و كوچكترين حركتى در روح ايجاد نخواهد كرد.
و لذا عمل يك شخص رياكار منافق، با عمل يك فرد مومن بااخلاص، از نظر صورت ظاهر، يكسانند، و چه بسا ممكن است عمل ريايى جالبتر هم باشد، ولى آنچه موجب امتياز است كه يكى را به عرش اعلاى خدا مى رساند و ديگرى را به اسفل دركات جحيم پرتاب مى نمايد، «نيت» است!!
از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم منقول است:
«من تطيب لله تعالى، جاء يوم القيامه و ريحه اطيب من المسك. و من تطيب لغير الله، جاء يوم القيامه و ريحه انتن من الجيفه.»:
«هر كس خود را براى خدا معطر سازد، در روز قيامت در حاليكه خوشبوتر از مشك است وارد محشر مى شود. و هركس خود را براى غير خدا معطر سازد، در روز قيامت در حالى كه عفن تر از مردار است وارد مى شود!»
«تطيب» و به كار بردن عطر، چه از انسان بااخلاص متقى صادر شود و چه از يك آدم خودنما و رياكار، از جنبه صورى، يك عمل بيش نيست. اما ملاحظه مى فرماييد كه تفاوت در «نيت»، در جوهر روح انسان بر اثر همان يك عمل، چه تنزل و ارتقايى به وجود مى آورد كه يكى را بهتر از مشك و ديگرى را بدتر از مردار مى سازد!
و لذا امام اميرالمومنين عليه السلام مى فرمايد:
«الابقاء على العمل حتى يخلص اشد من العمل.»:
«بر سر عمل، (خود را) توقف دادن تا خالص شود، دشوارتر از عمل است.»
آرى، كار زياد انجام دادن مشكل نيست، اما كارى با خلوص «نيت» تحويل دادن، كمرشكن است!
حكايتى در دشوارى «اخلاص»
آورده اند: مردى گفت: به عنوان جهاد و جنگ با كفار از خانه خارج شدم. بين راه به مردى برخوردم كه توبره اى مى فروخت. با خود گفتم: بجا است كه اين توبره را بخرم، هم مورد استفاده در راه قرار مى دهم و هم به فلان محل كه رسيدم مى فروشم و از آن سودى نيز مى برم.
به هنگام شب در عالم رويا ديدم دو فرشته از آسمان فرود آمدند كه اسامى مجاهدين را ثبت كنند. يكى به ديگرى مى گفت بنويس آن آدم براى تماشا آمده، و آن يكى براى تجارت، ديگرى به منظور خودنمايى، و هكذا افراد ديگر به مقاصد ديگر، تا رسيد به من، گفت: اين مرد را هم بنويس كه براى تجارت آمده است!
دادم بلند شد كه: اى امان! به خدا قسم من سرمايه اى ندارم كه تجارت كنم! براى جهاد و جنگ با كفار آمده ام! گفت: تو مگرآن توبره را نخريدى كه بفروشى و از آن، سودى ببرى؟!
من از شدت ناراحتى شروع به گريه و زارى كردم و از روى جد، التماس و تضرع نمودم. گفت: پس اينطور بنويس كه: به قصد جهاد آمده، اما بين راه توبره اى هم خريده كه از فروش آن سودى ببرد. تا خداوند با وى چگونه رفتار نمايد.
عبادت به اخلاص نيت نكوست
و گرنه چه آيد ز بى مغز پوست
اگر نقره اندوده باشد نحاس
توان خرج كردن بر ناشناس
منه جان من آب زر در پشيز
كه صراف دانا نگيرد به چيز
زراندودگان را به آتش برند
پديد آيد آنگه كه مس يا زرند
سر خلود در بهشت و جهنم هميشگى بودن «نيت» است
از امام صادق عليه السلام منقول است:
«انما خلد اهل النار فى النار لان نياتهم كانت فى الدنيا ان لو خلدوا فيها ان يعصوا الله ابدا. و انما خلد اهل الجنه فى الجنه لان نياتهم كانت
فى الدنيا ان لو بقوا فيها ان يطيعوا الله ابدا. فبالنيات خلد هولاء و هولاء. ثم تلا قوله تعالى : «قل كل يعمل على شاكلته» قال: على نيته»:
«همانا اهل آتش مخلد و جاويد در آتش مى باشند از آن جهت كه نيتشان در دنيا اين بوده كه اگر هميشه در دنيا باشند، هميشه معصيت خدا نمايند.
و همچنين اهل بهشت، در بهشت از آن جهت مخلدند كه در دنيا نيتشان آن بوده كه اگر الى الابد در دنيا بمانند الى الابد در اطاعت فرمان خدا باشند.
بنابراين، به سبب نيت است كه اين دسته و آن دسته، در بهشت و جهنم مخلد و جاويد مى گردند!»
سپس امام عليه السلام اين آيه و گفتار خداوند تعالى را تلاوت فرمود:
«قل كل يعمل على شاكلته»: «بگو هر كسى بر اساس شاكله اش كار مى كند.» فرمود: «يعنى بر اساس نيتش.»
اينجا هم ملاحظه مى فرماييد كه به بيان حديث شريف، آنچه موجب شرف و اعتلاى جاودانه روح مى گردد و انسانهاى بهشتى را مخلد در سعادت مى سازد، «نيت» است! و همچنين آنچه مايه انحطاط و پستى دائمى روح مى باشد و انسانهاى جهنمى را براى هميشه در ذل شقاء و عذاب، باقى مى دارد، «نيت» است كه عبارت از عزم بر ادامه و جاودان نمودن «عمل» است.
وگرنه، نفس «عمل» كه محدود به دوران موقت عمر بوده است دوام و خلود «ثواب» و «عقاب» را باعث نمى شود.
حال، امام عليه السلام، در اين فراز از دعا، از خدا مى خواهد كه: بار الها، نيتم را در راه طاعتت، دائم و ثابت و مستقر بفرما، آنگونه كه عزم و تصميم قلبيم به اضطراب و انحراف از مسير عبوديت، دچار نگردد و شرف «اخلاص» در عمل كه همان بصيرت پايدار و بينش مستحكم و ثابت در امر عبادت است، از دستم نرود.
دل، بر اثر «گناه»، آلوده و چركين مى شود
آشنايان با احوال «قلب»، بر اساس اقتباس از انوار علوم آسمانى اولياى خدا عليهم السلام مى گويند: دل انسان به حكم صفا و لطافت خاصى كه در جوهر ذات خود دارد، تاثر سريع از ارتكاب گناه پيدا كرده و همچون صفحه آيينه كه بر اثر دم ونفس آدمى، تيره مى شود، تيره و تار مى گردد و بالطبع از نشان دادن نور جمال حضرت حق آنچنانكه در خور استعداد فطرى اوست، باز مى ماند و سپس از تداوم عصيان و گناه، آن تيرگى، رو به تراكم و اشتداد مى رود تا آنجا كه بالكل، از صلاحيت عرفان خدا و حب و طاعت وى مى افتد.
و در اين موقع است كه حقايق مربوط به «خدا» و «آخرت» در نظر صاحب اينچنين قلب، سست و بى اساس و غير قابل اعتنامى آيد و در دلش جز دنيا و شئون مربوط به دنيا چيز ديگرى مستقر نمى گردد و مطلوب واقع نمى شود، همانگونه كه قرآن حكيم مى فرمايد :
«اذا تتلى عليه آياتنا قال اساطير الاولين كلا بل ران على قلوبهم ما كانوا يكسبون كلا انهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون ثم انهم لصالوا الجحيم ثم يقال هذا الذى كنتم به تكذبون»:
«هرگاه آيات ما بر او خوانده مى شود (در مقام تكذيب برآمده و) مى گويد: (اين سخنان) افسانه هاى پيشينيان است! (اما نه) آنچنان نيست (كه او مى گويد، اين سخنان افسانه نيست) بلكه آنچه انجام مى دهند (از جرايم و انواع گناهان) بر دلهايشان چرك و زنگ نشانده است (دلها بر اثر استمرار در گناه، چركين و سياه گرديده، از قابليت انعكاس نور حق و ايمان به حق افتاده است).
هان، متوجه باشيد كه آنان در آن روز (روز قيامت) از پروردگارشان در حجاب و در پرده (و بى بهره و محروم) مى گردند.
آنگاه آنان به آتش دوزخ درمى آيند و سپس به آنها گفته مى شود: اين است آنچه آن را دروغ مى پنداشتيد و باورش نمى كرديد.»
از امام باقر عليه السلام منقول است:
«و ما من عبد الا و فى قلبه نكته بيضاء. فاذا اذنب ذنبا، خرج فى النكته نكته سوداء. فان تاب، ذهب ذلك السواد. و ان تمادى فى الذنوب، زاد ذلك السواد حتى يغطى البياض. فاذا تغطى البياض لم يرجع صاحبه الى خير ابدا. و هو قول الله عزو جل: كلا بل ران على قلوبهم ما كانوا يكسبون.»:
«هيچ بنده اى نيست مگر اينكه در قلبش نقطه سفيدى است. (البته روشن است كه مراد از «قلب»، «روح» است، و شايد مقصود از «نقطه سفيد» نيز همان فطرت صاف و درخشان انسان باشد كه در مسير توحيد و خداشناسى، آماده تحصيل فضايل روحى و اخلاقى الهى است.) و هرگاه آن بنده، گناهى مرتكب شود، نقطه سياهى در آن نقطه سفيد، ظاهر مى گردد.
حال، اگر توبه كرد (و پشيمان شد)، آن سياهى، زايل مى شود. و اگر مصر در گناه گرديد و آن را مكررا مرتكب شد، آن نقطه سياه، ازدياد و شدت پيدا مى كند، تا آنكه تمام آن نقطه سفيد را مى پوشاند! و همينكه آن نقطه سفيد در پوشش آن سياهى رفت، ديگر صاحب آن قلب سياه هرگز به خير و سعادت برنمى گردد.
و اين همان فرموده خداوند عز و جل است: «كلا بل ران على قلوبهم ما كانوا يكسبون»: نه! چنان نيست و قيامت، افسانه نيست! بلكه خباثت و پليدى گناهان، بسان زرنگار بر دلها نشسته و آنها را از قابليت اهتدا و صلاحيت درك حقايق، انداخته است.»
شستشوى «دل» از چرك «سيئات» احتياج به انجام «حسنات» دارد
همانگونه كه بر اثر ارتكاب «گناه»، انكدار و ظلمتى در قلب، پديد مى آيد و آن را تيره و تاريك مى سازد، همچنين بر اثر انجام طاعات و اتيان «حسنات»، درخشش و نورى خاص درصفحه قلب، به وجود مى آيد و آن را به ميزان شدت نوريت خود، تنوير نموده، روشن مى گرداند.
و همچنانكه صفحه آيينه كه بر اثر دمها و نفسهاى پى در پى انسان تيره گشته است، تنها با قطع نفس، به جلاى اول خود برنمى گردد، بلكه نيازمند به اين است كه با آب و حوله و صابون و وسايل ديگر از اين قبيل، به محو آثار آن نفسهاى گذشته و ديرين، پرداخته شود تا از نو، به جلاى نخستين خود بازگردد، صفحه «دل» نيز علاوه بر خوددارى از ارتكاب گناه و معصيت در آينده زمان، نياز فعلى به تطهير از قذارات متراكم گشته از سيئات پيشين دارد تا مجددا جلا و صفاى نخستين خويش را به دست آورده، آماده ارتباط با حق گردد.
و راه اين كار نيز انجام انواع «حسنات» و اقدام به انحاء «طاعات» است، كه به فرموده قرآن كريم:
«ان الحسنات يذهبن السيئات»:
«حقيقت آنكه «حسنات» آثار «سيئات» را برطرف مى سازند.»
و همچنين از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده است:
«اتبع السيئه الحسنه تمحها.»:
«به دنبال گناه، حسنه بياور كه محوش كند.»
و چه بهتر كه تناسب بين هر گناه و آن حسنه اى كه براى محو آثار گناه انجام مى شود، در نظر گرفته شود تا شدت نور آن، توانايى غلبه بر ظلمت حاصله از سيئه و زايل كردن آن را با سرعت و احيانا با سهولت بيشترى دارا باشد.
و در واقع، خوب است هر گناهى با حسنه اى كه ضد آن گناه است پاكسازى شود، چنانكه هر مرضى با دارويى كه ضد آن مرض است به آسانى و با سرعت، معالجه مى گردد.
مثلا گناه گوش دادن به ساز و آواز حرام و شركت در مجالس لهو، با ثواب گوش دادن به صوت قرآن و شركت در مجالس ذكر خدا و اولياى خدا جبران گردد،
غيبت يك مومن، با مدح و ثنا و ذكر فضايل وى در غيابش تلافى شود، و گناه توهين به يك مسلمان، با تجليل و تكريم حضوريش تدارك گردد.
و در اين زمينه، بالخصوص، از براى «نماز» و فرايض يوميه، تاثير بسيار عظيم و جالبى نشان داده شده است:
اولا: جمله «ان الحسنات يذهبن السيئات» در آيه شريفه، به دنبال دستور «نماز» آمده است كه مى فرمايد:
«و اقم الصلوه طرفى النهار و زلفا من الليل ان الحسنات يذهبن السيئات ذلك ذكرى للذاكرين»:
«نماز را در دو طرف روز و اوايل شب به پا دار. زيرا حسنات، سيئات را از بين مى برند. اين تذكرى است براى آنها كه اهل تذكرند.»
و با اين بيان، «نماز» صريحا از مصاديق مسلم حسنات زايل كننده ى سيئات ارائه گرديده است.
و ثانيا: روايات عديده اى در اين باب از ائمه دين عليهم السلام رسيده است. از جمله، امام اميرالمومنين عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نقل مى فرمايد كه:
«انما منزله الصلوات الخمس لامتى كنهر جار على باب احدكم. فما يظن احدكم لو كان فى جسده درن ثم اغتسل فى ذلك النهر خمس مرات؟ اكان يبقى فى جسده درن؟ فكذلك- و الله- الصلوات الخمس لامتى»:
«همانا موقعيت نمازهاى پنجگانه براى امت من، مانند يك نهر جارى است كه بر در خانه يكى از شما باشد. آيا چه گمان مى بريد؟ اگر كثافت و چركى در تن او باشد، آنگاه او پنج بار خود را در ميان آن نهر آب بشويد، ديگر آيا چركى در بدن وى مى ماند؟! (طبيعى است كه نمى ماند.) حال چنين است- به خدا سوگند- نمازهاى پنجگانه براى امت من.»
قريب به همين مضمون را امام باقر عليه السلام از رسول خداصلى الله عليه و آله و سلم نقل فرموده اند و در پايان آن چنين آمده است:
«فان مثل الصلاه كمثل النهر الجارى. كلما صلى صلاه كفرت ما بينهما من الذنوب»:
«نماز، همچون نهر جارى است. هر نمازى كه به جا آورده شود (بر اثر آن) گناهانى كه در مدت فاصله بين دو نماز (از شخص نمازگزار) صادر شده است، تكفير مى گردد (در پوشش عفو قرار گرفته و آثار شوم آن برطرف مى شود).»
تذكر لازم:
به اين نكته بايد توجه داشت كه تاثير «حسنات» در زدودن آثار «سيئات» از صفحه «دل»، وقتى صحيح است كه از فردى «نادم» و غير مصر در امر گناه صادر گردد. چنانكه قرآ ن كريم موضوع اثرگذارى «استغفار» گنهكار را در حصول «غفران» خدا، مشروط به عدم اصرار بر گناه مى داند و مى فرمايد:
«و الذين اذا فعلوا فاحشه او ظلموا انفسهم ذكروا الله فاستغفروا لذنوبهم و من يغفر الذنوب الا الله و لم يصروا على ما فعلوا و هم يعلمون اولئك جزاوهم مغفره من ربهم و جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها و نعم اجر العاملين»:
«و آنان كه وقتى كار زشتى مرتكب شوند، يا به خود ستم كنند، به ياد خدا مى افتند و براى گناهان خود طلب آمرزش مى نمايند- و كيست جز خدا كه گناهان را ببخشد؟- و بر آنچه مرتكب شده اند اصرار نمى ورزند با اينكه مى دانند. آنها هستند كه پاداششان آمرزشى است از جانب پروردگارشان و بهشتهايى كه نهرها از زير (درختان) آنها در جريان است و جاودانه در آن مى مانند. و اين چه پاداش نيكى است براى آنها كه اهل عمل هستند!»
و گرنه، بديهى است كه روح طغيانگر مصر بر گناه، از كجا و چگونه ممكن است نمازى كه روح آن، «ذكر خدا» و خضوع در پيشگاه خدا، و خاصيت آن، «نهى از فحشا» و زدودن آثار گناه و شستشو دادن «دل» از قذارت عصيان خداست، از وى صادرشود؟!
بلكه بعكس، اگر به چنين آدم طاغى، اطمينان داده شود كه گناهان شبش با خواندن نماز صبح آمرزيده مى گردد و آلودگيهاى روزش با خواندن نماز مغرب برطرف مى شود، طبيعى است كه در اين صورت، او از نماز، به جاى كسب «نور»، اكتساب «ظلمت» كرده و آن را به زعم خويش، وسيله سبك كردن بار گناهان گذشته و تحصيل آمادگى بيشتر براى حمل گناهان آينده قرار مى دهد!
درست مانند آدم شكمخواره اى كه از پرخورى، مبتلا به درد شكم مى گردد و آنگاه، با سركشيدن يك بطرى نوشابه گازدار باد معده را بيرون مى راند تا اندكى خالى گشته و از نو، براى پر كردن از مواد غذايى ديگر آماده شود!؟
حاصل آنكه: «حسنات»، آنگاه آثار «سيئات» را از صفحه «قلب» برطرف مى سازد و «جان» را شستشو مى دهد كه توام با حال «ندامت» از گناه باشد، نه قرين «اصرار» بر گناه، كه نقض غرض خواهد شد!!
در تاييد مطلب، به اين حديث توجه فرماييد:
«ابوامامه» كه از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله است مى گويد: در مسجد، در محضر رسول معظم صلى الله عليه و آله بوديم. مردى آمد و عرضه داشت: يا رسول الله، من گناهى كرده ام كه مستوجب «حد» است. آن «حد» را بر من جارى كنيد!
رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «هل شهدت الصلاه معنا؟»: «آيا در نماز با ما حاضر بودى، با ما نماز خواندى؟»
گفت: آرى يا رسول الله.
فرمود: «فان الله قد غفر لك حدك- او قال: ذنبك.»:
«خداوند، حد تو را- يا فرمود گناه تو را- بخشيد»!.
و همچنين در حديث ديگرى از امام اميرالمومنين عليه السلام نقل شده كه مى فرمايد: در مسجد با رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به انتظار نماز بوديم. مردى برخاست و گفت: يارسول الله، من گناهى مرتكب شده ام. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از وى رو برگردانيد، تا پس از اينكه آن جناب از نماز فارغ شد، دوباره آن مرد از جا برخاست و همان گفتار را مكرر نمود. اين بار، رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«اليس قد صليت معنا هذه الصلاه و احسنت لها الطهور؟!»:
«آيا نه مگر اين نماز را با ما خواندى و از براى آن بخوبى تحصيل وضو كردى؟»
گفت: آرى.
فرمود: «فانها كفاره ذنبك»: «همان نماز، كفاره گناه تو است.»!
از اين دو حديث- چنانكه واضح است- استفاده مى شود كه آن دو فرد گنهكار از روى «ندامت» به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده اند و نمازشان نماز صادر از قلب «نادم» بوده و از اينرو كفاره گناه و موجب غفران خدا شده است.
آرى، «انما يتقبل الله من المتقين»: «خدا، تنها از صاحبان تقوا و پرهيزگاران، (عملى را) مى پذيرد.»
و بديهى است كه اصراركنندگان بر گناه، از زمره پرهيزكنندگان از گناه نمى باشند.
و اين نكته، سزاوار است در مورد تمام «حسنات» در مد نظرباشد تا هرگز عملى كه به صورت ظاهر، نيك است و حسن، مايه غرور انسان نگردد و آدمى يك عمر، آلوده و ظلمانى، به خيال اينكه پاك و منور شده است، زندگى نكند و سرانجام، فريادش به «يا ويلتا» و «يا حسرتا» بلند نشود!!
و لذا، امام سجاد عليه السلام در اين قسمت از دعا از خدا مى خواهد كه: مرا به اعمالى موفق بدار كه وسيله شستشوى «دل» از چرك گناهان گردد. «و وفقنى من الاعمال لما تغسل به دنس الخطايا عنى.»
بكوشيم كه «مسلمان» بميريم!
خوف از «سوء خاتمه» يعنى ترس از بدى پايان عمر، از مسائلى است كه دلهاى كملين از بندگان صالح را مى لرزاند، و لا يزال، آنها را به حال ابتهال و تضرع به درگاه خدا، وامى دارد و از خدا مى خواهند كه به هنگام ارتحال از دنيا و هجمه سلطان «مرگ» و افتادن در گرداب پر موج بلا، آنها را به پناه لطف خود درآورده، از انحراف در «عقيده» و «ايمان» نگهشان بدارد، كه گفته اند:
«الناس كلهم هلكى الا العالمون. و العالمون كلهم هلكى الا العاملون. و العاملون كلهم هلكى الا المخلصون. و المخلصون على خطر عظيم.»:
«مردم، همه در مسير هلاكتند مگر عالمان (به احكام خدا). و عالمان، همه در مسير هلاكتند مگر عمل كنندگان (به احكام خدا). و عمل كنندگان، همه در مسير هلاكتند مگر مخلصان (در امر بندگى كه انگيزه اى در عمل، جز رضاى حق ندارند). و مخلصان نيز، بر لب پرتگاهى عظيم و خطرناك قرار گرفته اند.»
اين مضمون در حديث آمده است كه:
«المرء يموت على ما عاش عليه و يحشر على ما مات عليه.»:
«انسان، در طول عمر دنيوى اش به هرگونه كه زندگى كرده و هر صورت خاصى كه به قلبش داده است، در لحظه مرگ، با همان صورت قلبى خويش مى ميرد و انتقال به عالم برزخ پيدا مى كند، و به هنگام حشر نيز به همان صورت قلبى موقع مرگ از قبر برمى خيزد و در موقف عرض عمل حاضر مى شود.»
كسى كه عشق به «دنيا» و لذات آن، در دلش نشسته و حب شانى از شئون دنيا، راسخ در جانش شده است، در لحظه مرگ، همان معشوق و محبوب دنيوى در نظرش مجسم مى گردد و دل او را از جا كنده و سرگرم خودش مى سازد و در همان حال كه قلبش متعلق به «دنيا» و آويخته به «محبوب دنيوى» است، قبض روح مى شود! يعنى- العياذ بالله- رو به «دنيا» و پشت به «خدا» مى ميرد! اللهم اعوذ بك من ذلك.
آرى، آدمى كه يك عمر زندگى كرده و همه اش سر به پايين و رو به دنيا و پشت به خدا بوده است، دم مردن نيز به همين حال مى ميرد و موقع حشر هم به همين حال محشور مى شود كه سر به پايين و رو به دنيا و پشت به خداست:
«و لو ترى اذ المجرمون ناكسوا رووسهم عند ربهم»:
«اى كاش ببينى آن حالتى را كه تبهكاران، نزد پروردگارشان سر بزيرند!»
«كلا انهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون»:
«آنها آن روز از پروردگارشان در حجابند (و از عنايات وى محرومند).»
مقايسه اى بين مشاهدات
عالم «خواب» و عالم «مرگ»
همچنانكه حالت «خواب»، موقع بروز و ظهور مايه هاى انسان است. يعنى آنچه را كه در بيدارى، به آن تعلق و دلبستگى دارد، در خواب نيز همان را مشاهده كرده، و با آن دمساز مى گردد.
كودك شيرخوار، خواب پستان مى بيند و بچه دلبسته به بازى، در خواب، بازيچه و اسباب بازى مشاهده مى كند. اما نوجوان، در بحران هيجان غريزه ى جنسى، خوابى مى بيند كه با دامن آلوده از خواب برمى خيزد. همچنين موقع «مرگ» نيز هنگام بروز و ظهور مايه هاى يك عمر آدمى است. جان انسان در طول عمر دنيا، هر مايه اى كه به دست آورده و قلبش به هر چه وابستگى داشته است، شب اول قبر و در عالم برزخ، با همان، دمساز و همراز خواهد گشت.
آرى، لحظه مرگ است كه آدمى از خواب چهل ساله و هفتاد ساله خود مى پرد و در آن حال، يا دامن خود را آلوده و پر گند و عفن مى يابد! و يا از بستر برزخى اش بوى گل و لاله و ريحان مى بويد!
«فاما ان كان من المقربين فروح و ريحان و جنت نعيم... و اما ان كان من المكذبين الضالين فنزل من حميم و تصليه جحيم»:
«حال اگر او (متوفا) از مقربان درگاه است، آسايش از هر نوع محنت و نيل به هرگونه لذت و باغ و بهشت پر از نعمت، در انتظار اوست. و اما اگر از تكذيب كنندگان گمراه است، پذيرايى از وى به وسيله آب جوشان، و افكندن وى در آتش شعله ور، جزاى اوست.»
سر اينهمه دستورات عبادى از «ذكر» و «نماز» و «دعا» چيست؟
سر اينكه روز و شب به ما دستور نماز داده اند و ادعيه و اذكار فراوان در فواصل اوقات و حالات مختلف براى ما مقرر فرموده اند، همين است كه خواسته اند رابطه روحى بين ما و خدا كه آفريننده حيات است و معطى كل كمال، برقرار سازند.
آرى، منظور اصيل از اينهمه دستورالعمل ها و برنامه هاى گوناگون عبادى، اين است كه در جو عبادت مستمر و تذكر دائم، پرده هاى غفلت را يكى پس از ديگرى از صفحه جان ما بردارند و لحظه به لحظه بر درجه آشنايى ما با خداى جهان بيفزايند و بيگانگى را تبديل به يگانگى كرده و در زمره مقربينمان درآورند و آنگاه ما را از اينجا ببرند، تا مراحل بعدى حيات ما، قرين خير و سعادت گردد.
چه آنكه درجات سعادت در مراحل «عقبا»، منوط به درجات آشنايى با خدا در همين مرحله «دنيا» است. و اولياى حق، از خوف كمبود آن درجات، در طول حيات دنيويشان ناله ها داشته اند و بيقراريها مى نموده اند و
«هبنى يا الهى و سيدى ومولاى و ربى صبرت على عذابك فكيف اصبر على فراقك» مى گفتند!!
عارفان و زاهدان نيز از خوف «سوء خاتمه» دائما در وحشت و اضطراب به سر برده، لايزال از خدا مى خواهند كه: «اللهم اجعل خاتمه امرنا خيرا».
دو حكايت در «سوء خاتمه»
آوره اند، مردى بقال به هنگام احتضارش هر چه مى گفتند بگو: «اشهد ان لا اله الا الله»، مى گفت: شش، پنج، چهار! و الفاظى را كه در مدت عمرش با آنها مانوس بود و نشان دهنده سود و زيان كاسبى اش بوده، دم مردن، به زبان مى آورد و از خدا و شهادت بر وحدانيت او غافل بود!!
مرد ديگرى كه بر اثر پيش آمدى، دل به حب زنى بسته و درباره وى شعرى گفته بود، پيوسته به او مى انديشيد و زير لب مترنم به آن شعر مى شد و آرزوى وصل او مى نمود. هنگامى كه مرگش فرا رسيد، دم جان دادن نيز آن بينوا به فكر آن زن زيبابود و به جاى «شهادتين» و التجا به درگاه خدا، همان شعر را مى خواند و آرزوى وصل او مى كرد تا جان سپرد!
آرى، او به هنگام مردن، به جاى «لا اله الا الله» اين شعر را مى خواند:
يا رب قائله يوما و قد تعبت
اين الطريق الى حمام منجاب
يعنى: اى چه خوش ياد آن روزى كه آن زن، خسته بود و مى گفت: راه حمام منجاب از كجاست؟ اللهم انا نعوذ بك من العديله عند الموت.
پس بر انسان «عاقل» است كه تا فرصت عمر، باقى است، دل و جان خود را متناسب با «لقا» و «رضوان» خدا بسازد تا در برزخ و عقبا هم با همان حقايق عاليه الهيه سازگار گردد و «نزلش» همان باشد.
و لذا اين نداى هشدار دهنده قرآن را به تمام وجود خود بايد بشنويم كه مى گويد:
«يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله حق تقاته و لا تموتن الا و انتم مسلمون»:
«هان اى باور داران! آنچنانكه حق تقواى خداست، از خدا پروا كنيد و (بكوشيد تا) از دنيا جز به حالت «اسلام» بيرون نرويد (تا پايان عمر از گوهر ايمان و اسلام خويشتن پاسدارى بنماييد).»
در دعاى مورد شرح مى بينيم كه امام سجاد عليه السلام از خدا مى خواهد:
«توفنى على ملتك و مله نبيك محمد عليه السلام اذا توفيتنى.»:
«(بار خدايا) هنگام وفاتم مرا به دين خود و آيين پيامبرت محمد عليه السلام بميران.»
نظرات کاربران (0)