English
اعمال فیلتر
0 نظر
بخش هشتم
«اللهم و على تبعات قد حفظتهن و تبعات قد نسيتهن و كلهن بعينك التى لا تنام و علمك الذى لا ينسى. فعوض منها اهلها. و احطط عنى وزرها. و خفف عنى ثقلها. و اعصمنى من ان اقارف مثلها.»
«بار الها، بر ذمه من و بالهايى است كه آنها را به ياد دارم، و بالهايى است كه فراموششان كرده ام، و همه آنها مقابل چشم تو است، آن چشمى كه به خواب نمى رود، و در علم تو است، آن علمى كه فراموش نمى كند.
حال، در برابر آنها به صاحبانش عوض بده. و گرانبارى آن را از (دوش) من فرود آور. و سنگينى اش را از (پشت) من سبك گردان. و مرا از اينكه به امثال آن تبعات و گناهان، نزديك و آلوده شوم، مصون نگه دار.»
شرح و توضيح:
فراموش كردن گناهان از شقاوت انسان است
خوشا به حال آدمى كه گناهانش نصب العين و مقابل چشمش باشد و فراموشى و نسيان نسبت به گناهان گذشته عارضش نشود تا پيوسته «خائف» بوده و در حال استغفار و انابه در محضر حق باشد. كه از امام صادق عليه السلام منقول است:
«ان الرجل ليذنب الذنب فيدخله الله به الجنه. قلت: يدخله الله بالذنب الجنه؟! قال: نعم. انه ليذنب فلا يزال منه خائفا ماقتا لنفسه، فيرحمه الله فيدخله الجنه.»:
«انسان مرتكب گناهى مى شود، آنگاه خدا به سبب همين گناه، او را وارد بهشت مى سازد.» سوال كردم: آيا خدا به سبب گناه او را به بهشت مى برد؟! فرمود:
«آرى. و اين براى آن است كه آن آدم گنهكار از جهت گناه گذشته خود دائما در حال ترس و بر خودش خشمگين است، و لذا خدا او را به سبب همين خوف از گناه گذشته اش، مورد رحمت خويش قرار داده، به بهشت داخلش مى نمايد.»
پس فراموش كردن گناهان، از شقاوت انسان است و موجب گرفتاريها در روز جزا، بخصوص اگر با «حقوق الناس» توام باشد و حقى از حقوق مالى يا عرضى مردم به تباهى كشيده شده باشد كه تدارك آن در روز «حساب» بسى دشوارتر از تدارك ديگر معاصى خواهد بود و مستلزم سبك يا خالى گشتنن كفه «حسنات» و احيانا سنگين بار شدن كفه «سيئات»! اعاذناالله من هذا!
راه تخلص از تبعات «حقوق الناس»
تاديه حقوق است، نه «دعا»!
حال اگر انسان در جريان ارتباط با مردم، به حقى از حقوق آنان تجاوز كرده و ذمه اش در اشتغال حق مردم است، تا آنجا كه در امكانش هست بايد در تاديه حقوق و ترضيه خاطر صاحبان حقوق (بدانگونه كه در گذشته مشروحا بيان شد) تلاش و كوشش بنمايد و خود را پيش از فرارسيدن روز حساب، از زير بار اين سنخ از معاصى بيرون بكشد، كه آنجا بسيار گران تمام خواهد شد!!
و توجه كامل به اين نكته بايد داشته باشد كه تخلص از تبعات اين نوع از گناهان، با دعا و گريه و زارى، ممكن نيست، بلكه تاديه حقوق لازم است، و تحصيل رضاى ذوى الحقوق از ضروريات مسلم براى انجام توبه واقعى است!
پس «دعا» در كجا راه نجات است؟!
آرى، ممكن است در برخى موارد، تجاوزاتى به «حقوق الناس» از جانب انسان به ميان آمده اما فراموشش شده باشد بطوريكه اصلا نمى داند درباره چه كسى بوده، يا چه حقى از فلان شخص تضييع شده است، و يا آنكه مى داند چه حقى و از چه كسى ضايع نموده، اما راه تاديه آن حق و تحصيل رضاى صاحب حق، اكنون به رويش بسته است و به هيچوجه از براى وى دسترسى به ذوى الحقوق و وارث آنان ميسر نيست!
در چنين موردى است كه امام سيدالساجدين عليه السلام، ضمن اين فراز از دعا، طريق تخلص از تبعات و گرفتاريهاى حقوقى را كه بار سنگينى است بر دوش انسان، نشان مى دهد و او را از بن بست «ياس» و حرمان نجات مى بخشد! و آن راه، راه تضرع و زارى به درگاه خدا صاحب اختيار كل جهان و جهانيان است.
آرى، بايد از او بخواهد تا از خزائن رحمت لايتناهاى خويش عوض حقوق ضايع شده را به صاحبان حقوق، اعطا فرموده ورضاى خاطر آنها را به لطف و كرم خود تامين نمايد بدون اينكه چيزى از «حسنات» اين بنده نادم از گناه در عوض آن حقوق به آنان داده شود و يا چيزى از «سيئات» آنان به اين «ناتوان» تحميل گردد.
چنانكه روايت شده است كه: مردى به نام محمد بن بشر و شاءبه حضور امام صادق عليه السلام رسيد و عرضه داشت: من يكهزار دينار به شخصى به نام شهاب بدهكارم. او مطالبه قرض خود دارد و من هم فعلا تهيدستم. از جناب شما تقاضا مى كنم از او بخواهيد تا انقضاى موسم حج به من مهلت دهد.
امام عليه السلام كسى را دنبال مرد طلبكار فرستاد و او شرفياب شد. امام عليه السلام به او فرمود: تو محبت محمد را نسبت به ما مى دانى و قدر و منزلت او را در نزد ما مى شناسى، پولى راهم كه از تو قرض گرفته است در هوسرانيها تلف ننموده، بلكه صرف ضروريات زندگى كرده و فعلا قادر بر اداى آن نيست. حال، از تو مى خواهم كه از حق خود چشم پوشيده و از وى درگذرى.
پس از آن فرمود: تو شايد از كسانى باشى كه مى پندارند اگر مديون، اداى دين نكرده بميرد در روز حساب از حسناتش در عوض دينش به صاحب حق مى پردازند! گفت: آرى به ما چنين رسيده است. فرمود:
«الله اكرم و اعدل من ان يتقرب اليه عبد فيقوم فى الليله القره و يصوم فى اليوم الحار او يطوف بهذا البيت، ثم يسلبه ذلك فتعطاه! و لكن لله فضل كثير يكافى المومن».
«خدا بزرگوارتر و عادلتر از اين است كه بنده اى براى تقرب به او در دل شبهاى سرد قيام به عبادت بنمايد و روزهاى گرم روزه بدارد، يا طواف خانه خدا انجام دهد، آنگاه خدا اينهمه حسنات را از او بگيرد و به تو بدهد!؟ (نه، اين، از عدل و كرم بدور است.)
ولى خداوند، داراى فضل بسيار است و مومن (صاحب حق) را به عوض حقش مى رساند (و از فضل خود، تمام حقوق فوت شده او را جبران مى نمايد بدون اينكه از عبادات وحسنات شخص بدهكار به عنوان عوض چيزى بكاهد).
وقتى مرد طلبكار، اين سخن را از امام عليه السلام شنيد، گفت: «فهو فى حل.» يعنى حال كه مطلب چنين است، من هم او را حلال كردم و از حق خود گذشتم، او از جانب من آزاد و ذمه اش رها ست».
البته اينگونه جبران حق، همچنانكه گفتيم و از مورد صدور روايت نيز پيداست، در صورتى است كه بدهكار، به هيچوجه از وجوه ممكن، قادر بر اداى حق و تحصيل رضاى صاحب حق نباشد. و گرنه در صورت تضييع عمدى و تقصير از اداى حق بدون هيچگونه عذر شرعى، در روز جزا و حساب از حسناتش برمى دارند و به ذوى الحقوق مى دهند، و چنانچه حسناتش نيز وافى نشود، از سيئات صاحبان حق برمى دارند و بر دوش اين بدبخت بينوا مى گذارند. به فرموده قرآن كريم:
«و ليحملن اثقالهم و اثقالا مع اثقالهم»:
«علاوه بر بارهاى سنگين خودشان، بارهاى سنگينى هم بر دوش مى كشند.»
«ليحملوا اوزارهم كامله يوم القيامه و من اوزار الذين يضلونهم»:
«تا بار گناهان خود را در روز قيامت تماما بر دوش كشند و هم سهمى از گناهان كسانى را كه گمراهشان مى سازند.»
البته اين دو آيه، در مورد مضلين و اغواگران است كه علاوه بر گناه ضلالت خود، گناه اضلال ديگران را نيز بايد حمل كنند بدون اينكه از گناه آنان چيزى كم شود، و اينجا تاييدا آورده شد.
شمه اى از گرفتاريهاى روز حشر راجع به «حقوق الناس»
از امام صادق عليه السلام منقول است:
«ان اشد ما يكون الناس حالا يوم القيامه ان يقوم اهل الخمس فيتعلقون بذلك الرجل فيقولون: ربنا! ان هذا الرجل قد اكل خمسنا و تصرف فيه و لم يدفعه الينا. فيدفع الله اليهم عوضه عن حسنات ذلك الرجل. و كذلك اهل الزكاه.»:
«سخت ترين حالات مردم به روز قيامت، در وقتى است كه مستحقين خمس و زكات برخيزند و به آن شخص (مانع خمس و زكات) درآويزند و بگويند:
پروردگارا! اين شخص، خمس يا زكات ما را خورده است و به ما نداده است. آنگاه خداوند، از حسنات وى در عوض حق آنان به آنان بپردازد.»
در برخى از اخبار آمده است:
«ان اهل الرجل و اولاده يتعلقون به يوم القيامه فيوقفونه بين يدى الله تعالى و يقولون: يا ربنا! خذ لنا بحقنا منه! فانه ما علمناما نجهل. و كان يطعمنا من الحرام و نحن لا نعلم. فيقتص لهم منه.»:
«زن و فرزندان مرد در روز قيامت به وى درمى آويزند و او را در پيشگاه خداوند تعالى نگه مى دارند و مى گويند: اى پروردگار ما! بگير از اين مرد حق ما را! چه آنكه او آنچه را ما نمى دانستيم به ما نمى آموخت و از حرام به ما مى خورانيد در حالى كه ما ناآگاه بوديم. آنگاه از حسنات وى تقاص مى كنند و حقوق آنان را مى پردازند.»
و همچنين در روايات آمده است:
«ان العبد ليوقف عند الميزان و له من الحسنات امثال الجبال فيسال عن رعايه عياله و القيام بهم و عن ماله من اين اكتسبه و فيم انفقه حتى تفنى تلك المطالبات كل اعماله فلا تبقى له حسنه. فتنادى الملائكه: هذا الذى اكل عياله حسناته فى الدنيا و ارتهن اليوم باعماله.»:
«بنده در كنار ميزان نگه داشته مى شود، در حاليكه حسناتى همچون كوهها (برجسته و عالى) به همراه آورده است. آنگاه از وضع اكتساب مال و مصارف آن و رعايت حال عيال و حفظ حقوق آنان مورد پرسش قرار مى گيرد تا آنجا كه مطالبات صاحبان حق تمام اعمالش را فنا مى كند و يك حسنه هم برايش نمى ماند! در آن موقع فرشتگان ندا مى كنند: اين، كسى است كه اهل و عيالش در دنيا حسناتش را خورده اند و او امروز در گرو اعمال (بد) خويش باقى مانده است.»
و ايضا نقل شده است كه امام سيدالساجدين على بن الحسين عليهماالسلام در مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در حاليكه با مردم سخن مى گفت، فرمود:
«حدثنى ابى انه سمع اباه على بن ابى طالب عليه السلام يحدث الناس قال: اذا كان يوم القيامه بعث الله تبارك و تعالى الناس من حفرهم عزلا بهما جردا مردا فى صعيد واحد... فيشرف الجبار- عز و جل- الحكم العدل عليهم فيقول:
انا الله لا اله الا انا الحكم العدل الذى لا يجور. اليوم احكم بينكم بعدلى و قسطى. لا يظلم اليوم عندى احد. اليوم آخذ للضعيف من القوى بحقه و لصاحب المظلمه بالمظلمه بالقصاص من الحسنات و السيئات!....
فتلازموا ايها الخلائق و اطلبوا مظالمكم عند من ظلمكم بها فى الدنيا. و انا شاهد لكم عليهم. و كفى بى شهيدا.
قال: فيتعارفون و يتلازمون فلا يبقى احد له عند احد مظلمه او حق الا لزمه بها...
فقال له رجل من قريش: يا ابن رسول الله، اذا كان للرجل المومن عند الرجل الكافر مظلمه، اى شى ء ياخذ من الكافر و هو من اهل النار؟.
فقال له على بن الحسين عليهماالسلام: يطرح عن المسلم من سيئاته بقدر ما له على الكافر فيعذب الكافر بها مع عذابه بكفره عذابا بقدر ما للمسلم قبله من مظلمه.
فقال له القرشى: فاذا كانت المظلمه للمسلم عند مسلم، كيف توخذ مظلمته من المسلم؟
قال: يوخذ للمظلوم من الظالم من حسناته بقدر حق المظلوم فتزاد على حسنات المظلوم!
فقال له القرشى: فان لم يكن للظالم حسنات؟
قال: ان لم يكن للظالم حسنات، فان للمظلوم سيئات يوخذ من سيئات المظلوم فتزاد على سيئات الظالم.»:
«پدرم براى من نقل كرد كه از پدرش على بن ابى طالب عليه السلام شنيده است در حاليكه با مردم سخن مى گفت، فرمود:
چون روز قيامت شود، خداوند تبارك و تعالى، مردم را از قبورشان برانگيزد در حاليكه عارى از سلاح و لباس و ديگر اشيايى كه در دنيا موجب ستر خفياتشان بوده است، مى باشند، در مكان واحد هموارى جمع ميشوند.
آنگاه حضرت جبار حاكم عدل- عز و جل- اشراف بر اهل محشر نموده و مى فرمايد:
منم «الله» كه جز من معبودى نيست، داورى دادگستر كه جور روا نمى دارد. امروز به عدل و قسط خود در بين شما حكم مى كنم. امروز احدى در پيشگاه من، ظلم بر وى نمى رود. امروز حق ضعيف را از قوى مى گيرم و با تقاص از سيئات و حسنات، تدارك حق ستمديدگان مى نمايم!!
حال اى خلايق! رو به هم آوريد و به مطالبه حق از يكديگر برخيزيد. آنچه در دنيا ستم بر شما رفته و حقى از حقوقتان ضايع گشته است، از ستمگران پس گيريد كه من شاهد شما برآنان هستم و همين بس كه شاهدتان من باشم!!
در آن موقع است كه محشريان به شناسايى هم پرداخته و رو به هم مى آورند و به مطالبه حق از يكديگر برمى خيزند.
-سخن امام سجاد عليه السلام كه به اينجا رسيد- مردى از قريش عرضه داشت: اى فرزند رسول خدا، اگر مرد مومن و مسلمانى از مرد كافرى طلبكار حقى باشد، در محشر چگونه ممكن است از وى حق خويشتن را بگيرد در حاليكه آن مرد كافر اهل آتش است و دستش خالى از حسنات است؟
امام على بن الحسين عليهماالسلام فرمود: از سيئات مرد مسلمان بقدر مالى كه از كافر طلبكار است برمى دارند و روى خطيئات كافر مى افكنند و او را علاوه بر كيفر كفرش به عذاب گناهان آن شخص مسلمان نيز كه مورد ستم قرار گرفته است معذب مى سازند.
سپس مرد قريشى گفت: اگر مسلمانى بر مسلمانى ستم كرده است استيفاى حق از مسلمان چگونه مى شود؟
امام عليه السلام فرمود: از حسنات ظالم بقدر حق مظلوم برمى دارند و بر حسنات مظلوم مى افزايند!
عرضه داشت: اگر آن ظالم حسناتى نداشت چه مى شود؟
فرمود: از سيئات مظلوم برمى دارند و بقدر حقش بر سيئات ظالم مى افزايند!
«مفلس» از نظر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم چه كسى است؟
از رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم روايت شده است كه فرمود:
«هل تدرون من المفلس؟»:
«آيا مى دانيد، تهيدست و مفلس چه كسى است؟».
گفتند: «المفلس فينا يا رسول الله من لا درهم له و لا متاع.»:
«مفلس در ميان ما- اى رسول خدا- آن كسى است كه نه پولى دارد، نه متاعى.»
فرمود: «المفلس من امتى من ياتى يوم القيامه بصلاه و زكاه و صيام و ياتى قد شتم هذا و قذف هذا و اكل مال هذا و سفك دم هذا و ضرب هذا، فيعطى هذا من حسناته و هذا من حسناته. و ان فنيت حسناته قبل ان يقضى ما عليه، اخذ من خطاياهم فطرحت عليه ثم طرح فى النار.»:
«مفلس از امت من كسى است كه روز قيامت در حاليكه نماز و روزه و زكات بسيار آورده است وارد محشر مى شود، ولى از سوى دگر (گناهانى آورده، از اين قرار كه) اين را دشنام داده و آن را متهم به بى عفتى كرده، مال اين را خورده و خون آن را ريخته و ديگرى را زده است.
و لذا از حسناتش به اين و آن مى دهند. و اگر حسناتش به پايان رسيد و هنوز ذمه اش به حق مردم مشغول بود، از گناهان ذوى الحقوق مى گيرند و بر او مى افكنند و سپس او را به آتش مى اندازند!»
آه آه از صحنه اى چنين...
آه آه از صحنه اى چنين رسواگر و شرم آور!! و واغوثاه از موقفى چنان نقاد و خرده بين و حسابگر!! كه در همانحال كه انسانهاى بينوا با ذلت و خوارى عجيب، برهنه و عريان، دهشت زده و حيران، با ترس و وحشتى عظيم به هر سو مى نگرند و ملتمسانه فريادرسى مى طلبند، دفعتا مورد هجوم هزاران خصم طالب حق قرار گيرند!
در حالتيكه اين، دست به گريبانش افكنده، و آن، ناصيه اش را چسبيده و ديگرى به گردنش درآويخته است، آن مى گويد دشنامم داده اى، اين مى گويد در معامله مغبونم كرده اى، آن يكى مى گويد در غياب من به من تهمتها زده اى، اين يكى مى گويد در همسايگى به من اذيت و آزارها نموده اى!!
از يك سو ارحام به مخاصمه برخاسته اند و از ديگر سو رفقا و آشنايان از دور و نزديك، به مداقه در حساب پرداخته اند! تا آنجا كه حتى يك فرد اجنبى كه اين بدبخت در تمام عمر خود تنها يك بار با او هم مجلس يا همسفر شده و حقى از او هر چند بقدر يك درهم مثلا تضييع كرده و يا يك گوشه چشمى به گونه تحقير به وى نگريسته است، در آن موقف پر بلا، به مطالبه حق خويش ايستاده است!!؟
آرى، اين صحنه همان است كه حضرت احكم الحاكمين و اعدل العادلين- عز و علا- در كتاب حكيمش پيش از وقوع، از آن خبر داده كه:
«اليوم تجزى كل نفس بما كسبت لا ظلم اليوم ان الله سريع الحساب»:
«امروز هر كسى به آنچه كه به دست آورده است جزا داده مى شود. امروز ظلم و ستمى نيست. چه آنكه خداوند، سريع الحساب است (بيدرنگ و بى سهو و خطا، به حساب و جزاى هر كسى آنچنانكه بايسته و شايسته است رسيدگى مى نمايد)».
«اللهم و انه لا وفاء لى بالتوبه الا بعصمتك و لا استمساك بى عن الخطايا الا عن قوتك. فقونى بقوه كافيه. و تولنى بعصمه مانعه.»
«بار الها! حقيقت امر اين است كه من جز به نيروى حفظ و نگهدارى تو، قادر بر وفاى به (عهد و) توبه خويشتن نخواهم بود. و جز با قوت و قدرتى كه از سوى تو اعطا شود، توانايى بر خوددارى از گناهان نخواهم داشت.
بنابراين (تو) مرا به نيرويى كافى نيرومند گردان. و با دادن قدرت تحفظ و امتناع از گناه، از ولايت خود برخوردارم ساز.»
شرح و توضيح:
در وفاى به توبه، امداد غيبى حق لازم است
اين فراز از دعا، در مقام توجه دادن انسان به عجز و ناتوانى وى در صحنه هجوم وسوسه هاى نفس و اغواگريهاى شيطان لعين است، كه اگر مددهاى غيبى و الطاف و عنايات خاصه حضرت رب رحيم به آدمى نرسد، در لغزشگاهها و پرتگاههاى خطير، از خطر سقوط در دامن ابليس پليد در امان نخواهد بود.
و لذا هرگز شخص «تائب» نمى تواند تكيه به توبه و تصميم و اراده ى خود نموده و خود را براى هميشه خلاص شده ى از دام و كمند شيطان و نفس اماره خويش بپندارد، بلكه على الدوام بايد در حال خوف و تضرع به درگاه خدا بوده و از او توفيق تحفظ از گناه و بقاى بر حال توبه را مسئلت دارد و به پيروى از مولا و امام خود سيدالساجدين عليه السلام به پيشگاه خدا عرضه بدارد كه:
«اللهم و انك من الضعف خلقتنا و على الوهن بنيتنا و من ماء مهين ابتداتنا. فلا حول لنا الا بقوتك و لا قوه لنا الا بعونك. فايدنا بتوفيقك و سددنا بتسديدك.»:
«بار خدايا، تو، ما را از ضعف آفريده اى و بر سستى بنا نهاده اى و آفرينشمان را از آبى پست و بى ارزش آغاز نموده اى.
و لذا ما را هيچگونه جنبشى نيست مگر به نيروى تو، و هيچ نيرويى نيست مگر به يارى تو. حال، ما را به توفيق خود تاييد فرماى و به ثبات دادن در راه راست، استوارمان گردان.»
آرى آرى، به طور حتم، اين موجودى كه اساس خلقت وى ضعف است و عجز، و خميره اش وهن است و فتور، اگر به حال خود رها شود، در لغزشگاه ها جز سقوط و افتادن و نابود گشتن، نتيجه اى نخواهد داشت.
و لذا همان دست لطف و عنايتى كه در مراحل گذشته خلقت به سراغش آمده و او را از ظلمتها و قذارتهاى بسيار، رهايى بخشيده و از خطرات گوناگون و بزرگ كه سر راهش بوده اندنجات داده و تا به اين مرحله ى از حيات رسانده و انسانى ساخته است زنده و گويا و بينا و شنوا و متفكر و دراك، همو بايد در مراحل بعدى خلقت نيز دست وى را بگيرد و از پرتگاه هاى بسيار خطرناك كه شيطان عنيد درمسير زندگيش به وجود آورده است عبورش داده، او را به سلامت ايمان و اسلام به مقصد برساند و بر غرفه هاى «جنه الماوى» بنشاند، كه:
لا حول و لا قوه الا بالله العلى العظيم.
چه اعتراف صريح و زيبايى!
از امام باقر عليه السلام منقول است:
«ان الله عز و جل اوحى الى داود عليه السلام ان ائت عبدى دانيال فقل له: انك عصيتنى فغفرت لك. و عصيتنى فغفرت لك. و عصيتنى فغفرت لك. فان انت عصيتنى الرابعه، لم اغفر لك!
فاتاه داود عليه السلام فقال: يا دانيال، اننى رسول الله اليك و هو يقول لك: انك عصيتنى فغفرت لك. و عصيتنى فغفرت لك. و عصيتنى فغفرت لك. فان انت عصيتنى الرابعه، لم اغفرلك!
فقال له دانيال: قد ابلغت يا نبى الله.
فلما كان فى السحر قام دانيال فناجى ربه فقال: يا رب ان داود نبيك اخبرنى عنك اننى قد عصيتك فغفرت لى، و عصيتك فغفرت لى، و عصيتك فغفرت لى. و اخبرنى عنك اننى ان عصيتك الرابعه لم تغفر لى! فو عزتك لئن لم تعصمنى، لا عصينك! ثم لا عصينك! ثم لاعصينك!»:
«خداوند عز و جل به داود (پيامبر) عليه السلام وحى فرمود كه نزد بنده ام دانيال برو و به او بگو: تو نافرمانى من نمودى و من بخشيدمت. (دوباره) عصيان نمودى و من بخشيدم. (باز) عصيان از تو سر زد و (باز) من تو را مشمول مغفرت خويش قرار دادم. حال اگر بار چهارم معصيتى از تو سرزند، ديگر نخواهمت بخشيد!
داود عليه السلام نزد وى آمد و گفت: اى دانيال، من فرستاده خدا به سوى تو هستم و او مى فرمايد: تو نافرمانى من نمودى، من بخشيدمت. (دوباره) عصيان نمودى، من بخشيدم. (باز) عصيان از تو سر زد، من تو را مشمول مغفرت خويش قرار دادم. حال اگر بار چهارم معصيتى از تو سر زند، ديگر نخواهمت بخشيد!
دانيال گفت: اى پيامبر خدا، تو ابلاغ پيام فرمودى (عمل به وظيفه خويشتن نمودى، و اينك بر من است كه به وظيفه خويش عمل كنم).
پس چون وقت سحر شد، دانيال به مناجات با پروردگار خود برخاست و گفت: اى پروردگار من، داود پيامبر تو، پيام تو را به من رساند كه فرموده اى من تو را معصيت كرده ام و تو مرا بخشيده اى، باز معصيتت كرده ام و تو بخشيده اى، باز هم معصيت كرده ام و تو بخشيده اى، و به من از جانب تو خبر داد كه اگر بار چهارم معصيتت كنم مرا نخواهى بخشيد! ولى به عزتت سوگند! اگر تو حفظم نكنى، من به طور حتم معصيتت مى كنم، باز معصيتت مى كنم، و باز هم معصيتت مى كنم!!»
اين جمله، در عين اقرار به «تقصير»، اعتراف به «عجز» است و استغاثه و استمداد از درگاه بارى- تعالى شانه العزيز-، كه خدايا به دادم برس! من بنده ضعيف و ناتوان تو هستم! اى خداوند ودود رحيم! اگر رحمتت دستم نگيرد و در لغزشگاه ها نگهم ندارد، طبيعى است كه افتادنم به دامن شيطان و سپس سقوطم به قعر جهنم، مسلم و حتمى خواهد بود!!
فاغث يا غياث المستغيثين عبيدك المبتلى! وادحر عنه هو اجس الشيطان يا شديد القوى!
«اللهم ايما عبد تاب اليك و هو فى علم الغيب عندك فاسخ لتوبته و عائد فى ذنبه و خطيئته، فانى اعوذ بك ان اكون كذلك. فاجعل توبتى هذه توبه لا احتاج بعدها الى توبه، توبه موجبه لمحو ما سلف و السلامه فيما بقى.»
«بار الها! هر آن بنده اى كه توبه كرده (و از مسير طغيان و عصيان) به سوى تو بازگشته است و حال آنكه تو بر اساس علم به نهان امور كه نزد خود دارى، مى دانى كه او توبه شكن خواهد بود و مجددا به گناه و خطاى خويش باز خواهد گشت، اينك من پناه به تو مى آورم كه (توبه كننده اى) چنين باشم.
پس اين توبه مرا توبه اى قرار ده كه پس از آن، نياز به توبه اى پيدا نكنم (به گناهى آلوده نگردم كه به توبه از آن، محتاج شوم)، توبه اى كه موجب محو گناهان گذشته و سالم ماندن از (لوث معصيت) در بقيه ايام عمرم باشد.»
شرح و توضيح:
توبه كاران داراى درجات مختلف مى باشند
«توبه» از نظر اختلاف «تائبين» در معرفت و شناسايى آثار شوم گناهان و بالمال از نظر ثبات در مسير صلاح و سداد، داراى مراتب و درجات مختلف مى باشد.
توبه كننده اى كه بر اساس شناختن ارزش والاى انسان و آگاه شدن از عمق خسارتى كه بر روح آدمى بر اثر گناه وارد مى شود و او را از سعادت عظماى «لقاى حق» محروم مى سازد، دست به «توبه» مى زند، طبيعى است كه در توبه خويش ثابت و استوار مى ماند و هرگز تزلزل و اضطرابى در صحنه هاى لغزنده زندگى، عارض بر تصميم و اراده وى نمى گردد.
و در اين صورت است كه نفس او «نفس مطمئنه» و توبه اش «توبه نصوح» است، و به هنگام رجوع و بازگشت به سوى خدا، او از خدا خشنود و خدا از او خشنود است!
اما توبه كننده ديگرى كه تا اين حد، عميق انديش نبوده و آثار شوم عصيان بر خدا را چنانكه هست درك و تصور ننموده است و لذا در عين توبه و تصميم بر خوددارى از گناه، احيانا تحت تاثير هوسهاى نفسانى قرار گرفته و از وى لغزشى صادرمى شود، ولى مع الوصف، اين حال تنبه در او هست كه پس از ارتكاب گناه، فورا به خود آمده و از اين خطا نادم مى گردد و خويشتن را به باد ملامت گرفته، از خداوند غفار، استدعاى عفو و غفران مى نمايد و عازم بر عدم عود بر آن گناه مى شود.
در اين فرض، اينچنين فرد داراى «نفس لوامه» است و صاحب روح پرخاشگر و هشدار ده كه على الدوام براى مبارزه با وساوس شيطان، آمادگى دارد و از اين روى، اميد خير و سعادت درباره وى بسيار بجا و صحيح است.
و ظنا گفتار امام صادق عليه السلام متوجه اين گروه از توبه كنندگان مى باشد كه: «ان الله يحب من عباده المفتن التواب.»
و صنف سوم از توبه كنندگان كسانى هستند كه پس از مدتى استقامت در مسير توبه و خويشتندارى از اتباع هوس، مجددا به گناه آلوده مى شوند و حصار توبه را مى شكنند، اما مع الاسف سستى در اراده و كمبود شناسايى آثار شوم عصيان، موجب اين مى شود كه در بازگشت مجدد از معصيت دچار تعلل وتسويف گرديده، كار تجديد توبه را از امروز به فردا و از فردا به پس فردا و همچنان به هفته و ماه آينده و سال ديگر و ديگر سالها به تاخير مى افكنند تا ناگهان به چنگال مرگ مى افتند و به فرموده قرآن كريم:
«و حيل بينهم و بين ما يشتهون»: «ميان آنان و آنچه مى خواهند ايجاد حائل گرديد.»
و اين دسته از توبه كنندگان، نفسشان «نفس مسوله» است كه گناه را در نظر انسان، بسيار عادى و توبه را هم بسيار آسان نشان مى دهد تا بى دغدغه و اضطراب به ارتكاب گناه و تاخير توبه ادامه دهد!!
فاعاذنا الله من شرور انفسنا و وفقنا لتوبه موجبه لمحو ما سلف و السلامه فيما بقى.
«اللهم انى اعتذر اليك من جهلى. و استوهبك سوء فعلى. فاضممنى الى كنف رحمتك تطولا. و استرنى بستر عافيتك تفضلا.»
«بار خدايا! من از جهل و نادانى خويش از تو پوزش مى طلبم و بخشايش بدكردارى ام را از تو تقاضا مى نمايم. حال از سر احسان و تطول، مرا به پناه رحمت خود درآور. و از سبيل كرم و تفضل، به پرده عافيتت مرا بپوشان.»
شرح و توضيح:
هر انسان گنهكارى «جاهل» است هر چند داراى علم و دانش باشد!
مراد از «جهل» در اينجا پيروى از هواى نفس است كه آدمى را به ارتكاب گناه و عصيان وامى دارد، در عين حاليكه به زشتى آن واقف و از كيفر آن آگاه است!
آرى، انسانى كه بر اثر مقهوريت در برابر شهوات، ترتيب اثر به علم و دانايى خود نداده و همچون نادان غير آگاه از عواقب شوم يك كار، اقدام به آن كار نمايد، در واقع او را در عداد عالمان نبايد به حساب آورد و از زمره آگاهان نبايدش شمرد!
در اين آيه شريفه نيز «جهالت» تفسير به همين معنى شده است كه مى فرمايد:
«انما التوبه على الله للذين يعملون السوء بجهاله...»: «توبه فقط درباره كسانى مقبول است كه بدى را بر اساس «جهالت» (و طغيان غرايز سركش نفس) انجام مى دهند (نه از روى لجاج و عناد و استكبار در برابر حق).»
در بيان مفسرين آمده است:
«ان كل معصيه يفعلها العبد جهاله و ان كان على سبيل العمد. لانه يدعو اليها الجهل و يزينها للعبد.»:
«هر معصيتى كه از بنده صادر شود «جهالت» است، هر چند از روى عمد و توجه باشد! چه آنكه جهل (و مقهوريت در مقابل سلطان هوس) او را سوق به گناه مى دهد و آن را براى وى مى آرايد.»
و همين معنا از امام صادق عليه السلام منقول است كه مى فرمايد:
«كل ذنب عمله العبد، و ان كان عالما، فهو جاهل حين خاطر بنفسه فى معصيه ربه. فقد حكى الله تعالى قول يوسف عليه السلام لاخوته:
هل علمتم ما فعلتم بيوسف و اخيه اذ انتم جاهلون. فنسبهم الى الجهل لمخاطرتهم بانفسهم فى معصيه الله.»:
«هر گناهى كه بنده مرتكب شود- هر چند عالم باشد- «جاهل» است! چه آنكه خود را بر اثر معصيت پروردگارش به «خطر» مى اندازد!
و لذا خداوند تعالى سخن يوسف عليه السلام را نقل مى كند كه به برادرانش فرمود: «آيا دانستيد كه با يوسف و برادرش چه كرديد آنگاه كه «جاهل» بوديد؟!»
نسبت «جهل» به آنان داد از آن نظر كه آنها خود را به سبب معصيت خدا به خطر انداختند (در عين حال كه به گناه بودن كار خويش و كيفر و عقاب روز جزا واقف بودند).»
پس «جهالت» در واقع، همان غلبه «هوى» بر «عقل» است كه ممكن است- العياذ بالله- انسان عالم و آگاه از احكام خدا و ثواب و عقاب روز جزا نيز به آن مبتلا گردد، چنانكه امام سجاد عليه السلام در دعاى ابوحمزه به پيشگاه خدا عرضه مى دارد:
«الهى! لم اعصك حين عصيتك و انا بربوبيتك جاحد، و لا بامرك مستخف، و لا لعقوبتك متعرض، و لا لوعيدك متهاون، لكن خطيئه عرضت و سولت لى نفسى و غلبنى هواى!»:
يعنى: «خداى من! در آن هنگام كه من اقدام به معصيتت كردم، نه از آن جهت بود كه منكر ربوبيتت بودم، و نه به خاطر اينكه فرمانت را سبك شمردم، و نه از اينكه مجازاتت را كم اهميت دانستم، و نه درباره وعده ى كيفرت تهاون و بى اعتنايى ورزيدم، بلكه خطايى بود پيش آمد و نفس من، كار را در نظرم بى خطر جلوه داد و هواى دلم بر من چيره گشت!!»
و اينك:
لنگر حلم تو اى كشتى توفيق كجا است
كه در اين بحر كرم غرق گناه آمده ايم
آبرو مى رود اى ابر خطا شوى ببار
كه به ديوان عمل نامه سياه آمده ايم
عفو خدا از باب «تفضل» است
نه بر اساس «استحقاق» مجرم
«استيهاب» كه در كلام شريف امام عليه السلام آمده است (و استوهبك سوء فعلى) به معناى تقاضاى بخشش و عطاى بدون عوض مى باشد. يعنى: از تو اى خداوند ذوالمن و الكرم مى خواهم كه در مقام عفو و گذشت از گناهانم، منتظر «استحقاق» از جانب من نباشى كه ز بس آلوده و زشتم، براى خود تصور اهليت عفو از گناهان نيز نمى كنم، بلكه تو بايد «تفضلا» نظر لطف و عنايتى به من فرموده، از قبايح اعمالم درگذرى:
ما به مسكينى سلاح انداختيم
الغياث اى مايه جان الغياث
«اللهم ان لم اكن اهلا ان ابلغ رحمتك فرحمتك اهل ان تبلغنى و تسعنى لانها وسعت كل شى ء.»:
«بار الها! من اگر شايسته آن نيستم كه به رحمتت نايل شوم، ولى رحمت تو شايسته اين هست كه مرا فرا گيرد و سايه بر سرم بگسترد، چه آنكه رحمت تو (به فرموده ذات اقدست) فراگير است و بر همه چيز گسترده است. (و رحمتى وسعت كل شى ء: رحمت من همه چيز را فرا گرفته است)».
تو به علم ازل مرا ديدى
ديدى آنگه بعيب بخريدى
تو بعلم آن و من بعيب همان
رو مكن زانچه خود پسنديدى
نعمت «عافيت» از نعمتهاى بزرگ خداست
و همچنين امام عليه السلام ضمن همين فراز از دعاى مورد شرح، از خدا خواسته است كه عفو و مغفرتش را توام با «عافيت» قرار داده و اين بنده مورد عفو قرار گرفته را در پرده عافيتش بپوشاند. (و استرنى بستر عافيتك.)
«عافيت» كه نقطه مقابل ابتلا و گرفتارى است و به معناى سلامت از هر نوع آفت و ناگوارى، از جسمى و روحى، ظاهرى و باطنى، دنيوى و اخروى مى باشد، يكى از اعظم نعماى الهى است، كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم منقول است:
«سلوا الله العافيه. فما اعطى عبد افضل من العافيه الا اليقين.»:
«از خداوند تقاضاى عافيت نماييد، كه پس از نعمت «يقين» نعمتى برتر از نعمت عافيت به بنده اى عطا نشده است.»
و مقصود از «يقين» نيز عافيت قلب از آفت جهل و شك است كه نوع اعلى و اشرف عافيت بوده و از عافيت بدن بمراتب بالاتر و ارجمندتر است.
البته اين، قابل انكار نيست كه تحمل انواع بليات و مصائب براى اولياى حق و بندگان مقرب، به نيت تسليم بودن در مقابل امر خدا و رضا دادن به قضاى خدا، از اعظم قربات و موجب ارتقاى درجات است تا آنجا كه احيانا نيل به بعض درجات عاليه اخروى جز از راه صبر بر مصائب دنيوى، ممكن نمى باشد، ولى مع الوصف از نظر رعايت حال عامه ناس و توده مردم و به لحاظ اغلب اوقات و احوال انسان، بديهى است كه اثرگذارى «عافيت» در تحصيل معارف و عمل به احكام و اكتساب جنان، بيش از بلا و مصيبت و انحاء گرفتاريهاى جسمى و روحى مى باشد.
و لذا ضمن دعاى ماثور از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم آمده است كه:
«و العافيه احب الى.»: «عافيت در نزد من محبوبتر است.»
و همچنين در دعاى بيست و سوم از صحيفه سجاديه، كه اختصاص به طلب «عافيت» از خدا دارد، آمده است:
«و لا تفرق بينى و بين عافيتك فى الدنيا و الاخره.»:
«ميان من و عافيتت در دنيا و آخرت جدايى ميفكن.»
قرآن كريم نيز از زبان صالحان عباد و فهمندگان از مردم مى فرمايد كه مى گويند:
«ربنا آتنا فى الدنيا حسنه و فى الاخره حسنه»:
«پروردگارا به ما، در دنيا نيكى عطا فرما و در آخرت نيكى عطافرما.»
«حسنه» كه به معناى نيكى است، مفهوم وسيعى دارد كه تمام مواهب مادى و معنوى را در بر مى گيرد، و بدون شك گرفتارى و بلا، با صرف نظر از ساير جهات خارجى و نسبى، «حسنه» حساب نمى شود، هر چند از نظر تقدير خدا بودن، مرضى اولياى خدا مى باشد و مى گويند:
اينهمه تلخى و نامرادى ماها
چون تو پسندى سعادت است و سلامت
«عافيت»، پرده اى است بر چهره بسيارى از اعمال زشت انسان!
نكته ديگرى كه از جمله «و استرنى بستر عافيتك»- مرا به پرده عافيتت بپوشان- به دست مى آيد اين است كه «عافيت» پرده اى است كه بسيارى از قبايج اعمال و رذايل اخلاق انسان را مى پوشاند، آنگونه كه اگر به فقر و مرض و مصيبت دچار شود، تحمل آن بر وى دشوار گشته و از نو، به گناهان گذشته خويش آلوده مى شود! در حديث قدسى رسيده است:
«ان بعض عبادى لا يصلحه الا الفقر و المرض، فاعطيته ذلك. و بعضهم لا يصلحه الا الغنى و الصحه، فاعطيته ذلك.»:
«برخى از بندگان من جز با فقر و مرض به راه صلاح نمى آيند! و بعضى ديگر راه صلاحى جز ثروت و صحت ندارند، و لذا به هر كدام، آن مى دهم كه صلاحشان در آن است!».
حال، از خدا مى خواهيم كه صلاح و سعادت ما را در عافيت همه جانبه ى خويش قرار داده و از ابتلا به مصائب و مصاعب بر كنارمان دارد. انه على كل شى ء قدير. و انه بعباده لرووف رحيم.
نظرات کاربران (0)