در کلمهٔ رحمان و رحیم نظرات گوناگونی نقل شده چیست؟ کم نیستند بزرگانی که اعتقاد دارند رحمان صیغهٔ مبالغه است البته بعضی که دقت نظر بیشتری دارند می‌گویند گرچه به وزن فعلان صیغهٔ مبالغه نیامده ولی خود این کلمه نسبت به پروردگار عالم، معناً دلالت بر مبالغه می‌کند

جلسه قبل در رابطه‌ با کلمه‌ رب به مناسبت آیه شریفه الحمدلله رب العالمین که در قرآن و دعاها و روایات زیاد به کار گرفته شده است مسائل بسیار مهم و قابل توجهی ارائه شد به خصوص با کمک گرفتن از آیه شریفه‌ای که در سوره‌ مبارکه‌ حشر است ﴿وَ لا تَکونُوا کالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ﴾  که نیازی به تکرار آن لطائف و اشارات و حقایق نیست

در تفصیل ﴿إِیاک نَعْبُدُ﴾  عرض شد عبادت و بندگی حق دارای دو رکن است که هر دو رکن از حصر آیه شریفه استفاده می‌شود، ضمیر مفعولی مقدم بر فعل شده و دلالت بر حصر قطعی دارد مفهومش این است که فقط تو را عبادت می‌کنم نه غیر تو را.

در روایات بسم الله را به طور قطع جزء سوره می‌دانند که تمامیت فاتحه و کامل بودن فاتحه به آیه شریفه بسم الله است در صورتی که ترک شود هر دو فرقه می‌گویند فاتحه کامل و تمام نیست، بنابر این با ترک آن، نماز باطل است چون جزئی از رکنی را کنار زدم.

تفسیر سوره حمد درياي شگفت و عجيبي است كه ساحل ناپيدايي دارد، بعضي از مفسرين در قرون گذشته با اين که علم خيلي پيشرفت نکرده بود، در رابطه با اين سوره حرف میليارد معنا مطرح مي‌کنند، البته راهنمايي هم مي‌کنند که چگونه اين سوره مبارکه با ميليون‌‌‌ها مسئله يا ميلياردها مسئله در ارتباط است، به اين خاطر فرمودند: رسيدن به تمام حقايق اين سوره براي ما ممکن نيست.

بخشی از بحث عبودیت در رابطه با ایاک نعبد باقی مانده است که این بخش در یک مرحله همان معنای عمقی عبودیت را دنبال می‌کند در بخش دیگر هم تا حدودی آثار عبودیت رابیان می‌کند. هم آثار دنیایی را و هم آثار آخرتی را.

یکی از دوستان دیروز اظهار می‌کردند که ما علاقه داریم زودتر وارد تفسیر آیات سوره مبارکه حمد شویم من عرض کردم از ابتدای طلبگی عادتم این بوده است که مطالب مربوط به پروردگار قیامت، انبیاء، ائمه، قرآن کریم و حتی احکام حلال و حرام را که می‌خواستم برای مردم بگویم که این عادت هم جواب خوبی داده است و فوق العاده هم سودمند بوده است

از اسامي ديگر سوره حمد سبع المثاني است، به نظر مي‌رسد اين اسم مرکب از همه‌‌‌ اسامي سوره مبارکه‌‌‌ حمد مهم تر باشد و معناي گسترده تري هم دارد،

عبادت که در «ایاک نعبد»  مطرح است به معنای عامش تسلیم بودن، گردن سپاری در برابر پروردگار است و بعد از این حالت تسلیم و انقیاد و گردن سپاری اطاعت از حضرت حق است.

کلمه رب يکي از معاني اش مالک است، رب الدار، رب البيت، رب‌المال، با توجه به اين معنا ملاحظه مي‌کنيد که مالک، طرف دارد، طرفش هم هر چه هست مي‌شود مملوک، يعني بين مالک و بين مملوک رابطه ملکيت حاکم است، مالک در مملوکش است، زمينه تصرف دارد